قسمت چهارم: روش صحیح عذرخواهی

بسم الله الرحمن الرحیم

مهارت‌ عذرخواهی

نویسنده: زهرا مرادی

روش صحیح عذرخواهی

عذرخواهی، تنها گفتنِ «ببخشید» نیست. معذرت خواهیِ صحیح و تاثیرگذار، اصول خودش را دارد که اگر به آن توجه نکنیم، چه بسا اوضاع را بدتر کرده باشیم و روی آتش عصبانیتِ طرف مقابل، بنزین ریخته باشیم! پس روش عذرخواهی صحیح را یاد بگیریم و به مراحل و نکات زیر توجه کنیم:

-    بر زبان آوردن عذرخواهی

«ببخشید»، «معذرت می‌خواهم»، یا عباراتی شبیه به اینها، نشان دهنده‌ی این است که فارغ از اتفاق ناخوشایندی که افتاده، شما قصد آزار یا آسیب رساندن به طرف مقابل‌تان را نداشته و ندارید. همین مسئله، به آرام‌تر شدن شرایط کمک می‌کند. هیچ کاری، یا هیچ جمله‌ای نمی‌تواند جای عذرخواهی صریح را بگیرد. این که برای دلجویی از شخصی که باعث ناراحتی‌اش شده‌ایم، هدیه‌ای بگیریم و انتظار داشته باشیم آن را به عنوان عذرخواهی تلقی کند، انتظار اشتباهی است. آن هدیه، تنها وقتی می‌تواند بخشی از عذرخواهی ما محسوب شود که صراحتا اظهار کرده باشیم از فلان اتفاق پشیمانیم و بابتش عذرخواهی می‌کنیم و این هدیه هم برای جبران ناراحتی‌ای است که باعثش شده‌ایم.

گفتنِ «ببخشید» به آن سختی که بعضی‌ها فکر می‌کنند، نیست. همین الان این جملات را بلند بلند با خودتان تکرار کنید:

O   ببخشید که دیر رسیدم.

O   ببخشید که نگفتم.

O   ببخشید که سرت داد زدم.

O   ببخشید که منظورت را اشتباه فهمیدم.

O   ببخشید که بدون اجازه به اتاقت رفتم.

O   ببخشید که نتوانستم پروژه را تمام کنم.

O   ببخشید که خرابش کردم.

-    ابراز پشیمانی:

عذرخواهی بدون ابراز پشیمانی، مثل کاشتن دانه در گلدان بدون خاک است! همانطور که دانه برای شکوفایی و ثمر دادن، به خاک احتیاج دارد، عذرخواهی هم برای اینکه به نتیجه‌ی مطلوب برسد، به ابراز پشیمانی نیاز دارد. ابراز پشیمانی یعنی این که به طرف مقابل نشان دهیم از اتفاقی که افتاده، متاسفیم و اگر به گذشته برگردیم، جوری تصمیم می‌گیریم که شبیه اتفاق فعلی پیش نیاید. این ابراز پشیمانی، علاوه بر گفتار، باید در چهره و رفتارمان هم مشخص باشد. نه اینکه با نیش باز بگوییم «من واقعا پشیمونم که بهت گفتم به هیچ دردی نمی‌خوری».

-    پذیرش مسوولیت:

گاهی، ما عذرخواهی و ابراز پشیمانی می‌کنیم ولی از زیر بار پذیرش همه‌ی مسوولیت شانه خالی می‌کنیم و حتی بخشی از مسوولیت را به گردن طرف مقابل می‌اندازیم. به این نمونه‌های اشتباه از عذرخواهی توجه کنید:

O   نمونه اشتباه 1: «من متاسفم که حرفهایم باعث ناراحتی شما شده. منظور من آن چیزی نبود که شما برداشت کردید. اگر دقت می‌کردید متوجه می‌شدید که حرف من کلی بود. با این حال از اینکه ناراحت شدید، عذر می‌خواهم.»

در واقع با این ادبیات، انگار داریم به طرف مقابل می‌گوییم «تقصیر تو بوده که دقت نکردی و از حرف‌های من برداشت اشتباهی داشتی.» یا «تو هم در شکل گیری این اتفاق تلخ، مقصر بوده‌ای و جا دارد به سهم خودت از من عذرخواهی کنی»! به نظرتان این مدل عذرخواهی، به اندازه‌ی کافی، تاثیرگذار است؟

O   نمونه اشتباه 2: «من معذرت می‌خواهم ولی پسر شما هم مقصر است که آنطوری با من صحبت کرد.»

O   نمونه اشتباه 3: «ببخشید که ماشینم را جلوی پل پارک کردم؛ آخه همسایه‌تان گفت اشکالی ندارد.»

یادمان باشد کلمات «اما»، «ولی» و «آخه» مثل آبکشی هستند که همه‌ی اثر و فایده‌ی معذرت خواهی از سوراخ‌شان بیرون می‌ریزد و هدر می‌رود. حتی ممکن است شخص مقابلِ ما را ناراحت‌تر کند و به این نتیجه برساند که: نمی‌خواهیم مسوولیت اشتباه‌مان را بپذیریم و فقط دنبال این هستیم که رفع تکلیف کنیم و سر و صدا را بخوابانیم.

پس بدون بهانه و اما و اگر، مسوولیت اتفاق بدی که پیش آمده را تمام و کمال بپذیریم. اگر می‌خواهیم توضیحی درباره‌ی این که چه شد که آن اتفاق افتاد بدهیم و به طرف مقابل بفهمانیم نیت بدی نداشتیم و قصدمان آزار او نبوده، مطمئن باشیم این کار را در کنار «مسوولیت پذیری» انجام می‌دهیم. مثلا:

O   تصحیح نمونه 1: «من متاسفم که حرفهایم باعث ناراحتی شما شده. ادبیاتی که انتخاب کرده بودم، درست نبوده و این سوء برداشت را پیش آورده که منظورم با شخص شما بوده، من واقعا از این اتفاق شرمنده و متاسفم.»

O   تصحیح نمونه 2: «من معذرت می‌خواهم که با تندی صحبت کردم. رفتارم درست نبود و نباید آن حرف‌ها را می‌زدم. وقتی پسرتان گفت ... باید خودم را کنترل می‌کردم و به جای این که با او دهان به دهان بگذارم، بیایم و اصل ماجرا را از خودتان بشنوم. در عالم همسایگی کارم خیلی اشتباه بوده. ببخشید که ناراحت‌تان کردم.»

O   تصحیح نمونه 3: «ببخشید که معطل من شدید. من نباید ماشینم را جلوی پل پارک می‌کردم. وقتی همسایه‌تان گفت اگر 10 دقیقه‌ای بر می‌گردی، اشکالی ندارد، به این توجه نکردم که شاید یکی دیگر از ساکنان این ساختمان به مشکل بخورد. بی احتیاطی از طرف من بوده و شرمنده‌ی شما شدم. ببخشید که اذیت شدید.»

-    جبران متناسب

در بسیاری مواقع، اشتباه‌ها به سادگی و با گفتن «ببخشید، شرمنده‌ام»، درست نمی‌شوند. ممکن است اشتباه ما برای طرف مقابل، هزینه‌های مادی و معنوی ایجاد کرده باشد. یک عذرخواهی صحیح، عذرخواهی‌ای هست که در آن اعلام کنیم برای جبران خطا و پوشش دادن خسارت‌های احتمالی تا حد ممکن، آماده‌ایم.

طبیعتا جبران اشتباه، باید متناسب با اشتباه و میزان تاثیری که روی طرف مقابل گذاشته، باشد. مثلا دوستمان را از خود رنجانده‌ایم و برای جبران اشتباه خود، بستنی می‌گیریم که با هم بخوریم و حال‌مان عوض شود. اینجا بستنی خریدن، می‌تواند جبران مناسبی باشد؛ ولی اگر به ماشین یکی زده‌ایم و آینه بغلش را شکسته‌ایم، نمی‌شود که برای جبران، بستنی بخریم یا طرف را ماچ کنیم که از دلش در بیاید. باید متناسب با آسیبی که زده‌ایم، جبران کنیم. اول هزینه‌ی آینه را بدهید، بعد اگر دوست داشتید حس بهتری در طرف مقابل ایجاد کنید، مثلا بستنی هم بخرید.

گاهی ممکن است برای جبران اشتباه یا ترمیم رابطه، مجبور شوید همه‌ی پس انداز یا پول توجیبی‌هایتان را خرج کنید؛ شاید گاهی مجبور شوید عده‌ای را که در حضورشان حرف نامناسبی درباره‌ی دوست‌تان زده بودید، جمع کنید و در حضور همه، دلخوری پیش آمده را از دل دوست‌تان در بیاورید؛ گاهی ممکن است تصمیم بگیرید برای این که به مادرتان نشان دهید از رفتارتان پشیمان هستید و نمی‌خواهید دوباره ناراحتی او را ببینید، خریدهایش را بدون چون و چرا انجام دهید. یک وقت‌هایی هم می‌توانید از طرف مقابل‌تان بپرسید که چه کار کنید تا حالش بهتر شود.

-    طلب بخشش

طلب بخشش، عذرخواهی ما را به مورد پذیرش واقع شدن، نزدیک‌تر می‌کند. خصوصا در مواردی که رفتارمان باعث ناراحتی زیاد کسی شده و خسارت معنوی قابل توجهی به او وارد کرده‌ایم، از او صریحا بخواهیم ما را ببخشد. البته وقتی باید این بخشش را درخواست کنیم که مخاطب‌مان را به این جمع بندی رسانده باشیم که: 1) متوجه اشتباه‌مان شده‌ایم، 2) از اتفاقی که افتاده ناراحت و پشیمانیم، 3) مسوولیت کارمان را می‌پذیریم و 4) آماده‌ی جبران هم هستیم. بعد از این مراحل، اگر بگوییم «ممکن است من را ببخشی؟» این حس را در فرد ایجاد می‌کنیم که احساس او و حال او برایمان اهمیت دارد و دوست نداریم رنجیده خاطر بماند.

اما مراقب باشید طرف مقابل را برای بخشیدن، تحت فشار یا رودرواسی قرار ندهید. ممکن است لازم باشد مدتی با خودش خلوت کند یا از یکدیگر دور باشید تا بتواند جوانب ماجرا و صحبت‌هایی که مطرح کردید را جمع بندی کند. این حق را برایش قائل شوید و به او زمان بدهید. در چنین مواقعی بدون ابراز دلخوری و بداخلاقی، از او تشکر کنید که به شما فرصت صحبت و عذرخواهی داده و بگویید امیدوارید دلخوری‌اش کمتر شود و شما را ببخشد. مثلا: «متوجه هستم که هنوز از اتفاقی که افتاده، ناراحتی. ممنونم که فرصت دادی درباره‌اش توضیح بدهم و عذرخواهی کنم. دوست ندارم از دستم ناراحت بمانی و امیدوارم یک روزی من را ببخشی. ولی الان ترجیح می‌دهم دیگر مزاحمت نشوم. لطفا اگر موردی به ذهنت رسید که اگر من انجام دهم، حالت بهتر می‌شود، یا اگر تصمیم گرفتی من را ببخشی، به من خبر بده»

-    عدم تکرار اشتباه

این که بابت اشتباهی معذرت خواهی کنید و تمام مراحل عذرخواهی را هم انجام دهید ولی دوباره و چند باره همان اشتباه را مرتکب شوید، باعث می‌شود عذرخواهی‌تان بی فایده و غیر تاثیرگذار شود. پس به طرف مقابل‌تان هم در گفتار و هم در عمل نشان بدهید که تلاش می‌کنید دیگر آن اشتباه را تکرار نکنید.

چند نکته‌ی مهم و کاربردی در بحث عذرخواهی باقی مانده که در جلسه‌ی بعد، به آنها می‌پردازیم. چند دقیقه‌ای بیشتر وقتت را نخواهد گرفت. 

• < قبلی
• بعدی >