[1] "[النَّبَأُ]: خبر ذو فائدة عظیمة یحصل به علم أو غَلَبَة ظن‏" یعنی: خبری كه فایده‌ای بزرگ دارد، و از آن‌ علم یا ظنّ غالب حاصل می‌شود: مفردات راغب، ص 788.

[2] رسول خاتم‌ می‌فرمایند: "خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ أَلْفِ نَبِی وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِی أَنَا أَكْرَمُهُمْ عَلَى اللَّهِ وَ لَا فَخْرَ وَ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ أَلْفِ وَصِی وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ وَصِی فَعَلِی أَكْرَمُهُمْ عَلَى اللَّهِ وَ أَفْضَلُهُم‏" یعنی: خداوند 124 هزار پیامبر آفرید که من از همه‌ی آنها نزد خداوند گرامى‌‌‌‌ترم، در عین حال فخر و مباهاتى نمى‌کنم (غرورى به خود راه نمى‌دهم) و خداوند 124 هزار وصى آفرید که على ^{علیه السلام} از همه‌ی آنها نزد خداوند گرامى‌‌‌‌تر و برتر است: بحارالانوار، ج 11، ص 30.

[3] بنگرید به درس سوم (توحید؛ بنیادی‌‌‌‌ترین اصل اعتقادیِ شیعه) از درسنامه‌ی «شیعه کیست و چه می گوید؟ »

[4] امام صادق ^{علیه السلام} – ششمین جانشین پیامبر خاتم - در پاسخ به شخصی که درباره‌ی ضرورت و دلیل نبوت سوال کرده بود، فرمودند: "إِنَّا لَمَّا أَثْبَتْنَا أَنَ‏ لَنَا خَالِقاً صَانِعاً مُتَعَالِیاً عَنَّا وَ عَنْ جَمِیعِ مَا خَلَقَ وَ كَانَ ذَلِكَ الصَّانِعُ حَكِیماً لَمْ یجُزْ أَنْ یشَاهِدَهُ خَلْقُهُ وَ لَا یلَامِسُوهُ وَ لَا یبَاشِرَهُمْ وَ لَا یبَاشِرُوهُ وَ یحَاجَّهُمْ وَ یحَاجُّوهُ فَثَبَتَ أَنَّ لَهُ سُفَرَاءَ فِی خَلْقِهِ‏ یدُلُّونَهُمْ عَلَى مَصَالِحِهِمْ وَ مَنَافِعِهِمْ وَ مَا بِهِ بَقَاؤُهُمْ وَ فِی تَرْكِهِ فَنَاؤُهُمْ ...‏" یعنی: چون ثابت کردیم برای ما  آفریدگار و سازنده‌ای برتر از ما و همه‌ی مخلوقات وجود دارد و او آفریدگار حکیمی است که مردم قادر به مشاهده و ارتباط حسی با او نیستند، نه او با مردم همنشینی دارد و نه مردم با او تا با او گفتگو نمایند، ثابت‌ می‌شود که باید برای او نمایندگانی در میان مردم وجود داشته باشند که آنها را به مصالح و منافعشان، و آنچه را که مایه‌ی بقا و حیات آنهاست و ترک آن، مایه‌ی نابودی‌شان‌ می‌شود، رهنمون گردند: بحارالانوار، ج 11، ص 29 و 30.

[5] خداوند در قرآن کریم در پاسخِ کسانی که‌ می‌گویند چرا خداوند پیامبران را از جنس فرشتگان نفرستاده،‌ می‌فرماید: "وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَکًا لَّجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَلَلَبَسْنَا عَلَیهِم مَّا یلْبِسُونَ" یعنی: اگر او را فرشته‌‌‌‌‌ای قرار‌ می‌دادیم، باز هم او را به شکل مردی در‌ می‌آوردیم و آنچه را بر ایشان مشتبه و پوشیده است،‌ می‌پوشاندیم: قرآن کریم، سوره انعام، آیه 9. ؛ در قاموس قرآن ذیل این آیه چنین توضیح داده شده که: "یعنی چون اینها انسان و مادّی‌‏اند لازم بود ملك را بصورت انسان در آوریم تا بتوانند با او انس بگیرند و گفت و شنود داشته باشند در اینصورت می‌گفتند این انسان است و بدروغ می‌گوید من فرشته‌‏ام و پیغمبر. یعنى همان را كه درباره این پیغمبر می‌گویند درباره او هم می‌گفتند": قاموس قرآن، ج 6، ص 179.

[6] اگر مدعیِ پیامبری از مردم درخواست اجر و مزد مادی كند یا به گونه‌‌‌‌‌ای از طریق ادعای نبوت، در پی كسب درآمد از مردم باشد، كذب او آشكار‌ می‌شود. در قرآن کریم نیز بر این حقیقت مهم که پیامبران راستین الهی، درخواست اجر و مزد‌ نمی‌كرده‌اند تاکید شده است. به عنوان نمونه از زبان حضرت نوح، حضرت هود، حضرت صالح، حضرت لوط و حضرت شعیب ^{علیهم السلام}‌ می‌فرماید: "وَ ما أَسأَلُكُم عَلَیهِ مِن أَجرٍ إِن أَجرِیَ إلاّ عَلی رَبِّ العَالَمینَ" یعنی: و بر آن (رسالت) مزدی از شما طلب‌ نمی‌كنم. مزد من جز بر عهده‌ی پروردگار جهانیان نیست: قرآن کریم، سوره شعرا، آیات 109، 127، 145، 164، 180. ؛ و نیز‌ می‌فرماید: "اتَّبِعُواْ مَن لَّا یسْئَلُكُمْ أَجْرًا وَ هُم مُّهْتَدُون" یعنی: از كسانى پیروى كنید كه از شما مزدى نمى‌خواهند و خود [به خیر دین و دنیای شما] ره‌یافتگانند: سوره یس، آیه 21. ؛ و خطاب به مردم‌ می‌فرماید چرا در اینکه پیامبران حقیقی هیچ مزد مادی از شما‌ نمی‌خواهند، تعقل‌ نمی‌کنید: "یا قَوْمِ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِنْ أَجْرِی إِلاَّ عَلَى الَّذی فَطَرَنی‏ أَ فَلا تَعْقِلُون": اى قوم، از شما براى آن (رسالت) مزدى نمى‏‌خواهم، همانا مزد من جز بر عهده‌ی كسى كه مرا آفریده، نیست. آیا عقل خود را به كار نمى‌‏گیرید؟: سوره هود، آیه 51. ؛ درباره‌ی رسول خاتم نیز‌ می‌فرماید: "قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی" یعنی: بگو: من از شما در برابر رسالتم مزدى طلب نمى‏‌كنم به جز مودت و دوستى نسبت به نزدیکانم (حضرت زهرا و ائمه اطهار ^{علیهم السلام}): سوره شوری، آیه 23.

[7] در قرآن کریم چنین‌ می‌خوانیم: "أَنَّ اللَّهَ یبَشِّرُكَ بِیحْیىَ‏ مُصَدِّقَا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللهِ" یعنی: [ای زکریا] خداوند تو را به [ولادت‏] یحیى كه تصدیق كننده‌ی کلمه‌‌‌‌‌ای از اللَّه (عیسى‏) است، بشارت‌ می‌دهد: قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه 39.

[8] بنگرید به پاورقی شماره 36 و 43.

[9] در کتاب مقدسی که امروزه در دست مسیحیان است، چنین‌ می‌خوانیم: "و نوح به فلاحت زمین شروع کرد، و تاکستانی غرس نمود. و شراب نوشیده، مست شد، و در خیمه خود عریان گردید. و حام، پدر کنعان، برهنگی پدر خود را دید و دو برادر خود را بیرون خبر داد. و سام و یافث، ردا را گرفته، بر کتف خود انداختند، و پس پس رفته، برهنگی پدر خود را پوشانیدند ...": کتاب مقدس، تورات، سِفر پیدایش، باب 9، بندهای 20 تا 23.

[10] "إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یبْعَثْ نَبِیاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِر": بحارالانوار، ج 68، ص 2.

[11] قرآن کریم در این باره‌ می‌فرماید: "... وَ مَا كاَنَ لِرَسُولٍ أَن یأْتِىَ بَایةٍ إِلَّا بِإِذْنِ الله ..." یعنی: هیچ پیغمبرى نبود که بدون اذن خدا [بتواند] آیه و نشانه‌‌‌‌‌ای بیاورد: سوره رعد، آیه 38.

[12] قرآن کریم در این‌باره‌ می‌فرماید: "... وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا یُعَلِّمُونَ النّاسَ السِّحْرَ ..." یعنی: ولی شیاطین، کفر ورزیدند و به مردم سحر تعلیم‌ می‌دادند: سوره بقره، آیه 102.

[13] امام صادق ^{علیه السلام} (ششمین جانشین رسول خاتم)‌ می‌فرماید: "الْمُعْجِزَةُ عَلَامَةٌ لِلَّهِ لَا یعْطِیهَا إِلَّا أَنْبِیاءَهُ وَ رُسُلَهُ وَ حُجَجَهُ لِیعْرَفَ بِهِ صِدْقُ الصَّادِقِ مِنْ كَذِبِ الْكَاذِب‏": بحارالانوار، ج 11، ص 71.

[14] "... وَ اصْطَفَى سُبْحَانَهُ مِنْ وَلَدِهِ أَنْبِیاءَ أَخَذَ عَلَى الْوَحْی مِیثَاقَهُمْ وَ عَلَى تَبْلِیغِ الرِّسَالَةِ أَمَانَتَهُمْ لَمَّا بَدَّلَ أَكْثَرُ خَلْقِهِ عَهْدَ اللَّهِ إِلَیهِمْ فَجَهِلُوا حَقَّهُ وَ اتَّخَذُوا الْأَنْدَادَ مَعَهُ وَ اجْتَالَتْهُمُ الشَّیاطِینُ عَنْ مَعْرِفَتِهِ وَ اقْتَطَعَتْهُمْ عَنْ عِبَادَتِهِ فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَیهِمْ أَنْبِیاءَهُ لِیسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ یذَكِّرُوهُمْ مَنْسِی نِعْمَتِهِ وَ یحْتَجُّوا عَلَیهِمْ بِالتَّبْلِیغِ وَ یثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ‏ الْعُقُول ..." یعنی:خداوند سبحان از میان فرزندان آدم، پیامبرانى برگزید و از آنان پیمان گرفت كه هر چه را كه به آنها وحى مى‌شود، به مردم برسانند و در امر رسالت او امانت نگه دارند، به هنگامى كه بیشتر مردم، پیمانى را كه با خدا بسته بودند، شكسته بودند و حق پرستش او ادا نكرده بودند و براى او در عبادت شریكانى قرار داده بودند و شیطان‌ها ایشان را از شناخت خداوند، منحرف كرده بودند و پیوندشان را از پرستش خداوندى بریده بودند. پس پیامبران را به میان‌‌‌‌‌‌‌شان فرستاد. پیامبران از پى یكدیگر بیامدند تا از مردم بخواهند كه آن عهد را كه خلقتشان بر آن سرشته شده، به جاى آورند و نعمت او را كه از یاد برده‌‌‌اند، یاد آورند و بر آنان اتمام حجت کنند كه رسالت حق به آنان رسیده‌است و عقل‌‌‌‌‌‌هاشان را كه [در پرده‌ی غفلت] مستور گشته، برانگیزند: نهج البلاغه (للصبحی)، ص 43.

[15] اشاره به این آیات از قرآن کریم درباره‌ی حضرت ابراهیم ^{علیه السلام}: "فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قالَ لَئِنْ لَمْ یهْدِنی‏ رَبِّی لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّین، فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بازِغَةً قالَ هذا رَبِّی هذا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قالَ یا قَوْمِ إِنِّی بَری‏ءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ" یعنی: و چون ماه را در حال طلوع دید، گفت: «این پروردگار من است؟» آن گاه چون ناپدید شد، گفت: «اگر پروردگارم مرا هدایت نكرده بود قطعاً از گروه گمراهان بودم. پس چون خورشید را برآمده دید، گفت: «این پروردگار من است؟ این بزرگتر است.» و هنگامى كه افول كرد، گفت: «اى قوم من، من از آنچه [براى خدا] شریك مى‌‏سازید بیزارم: قرآن کریم، سوره انعام، آیات 77 و 78.

[16] بنگرید به آیات 62 تا 67 سوره انبیاء: "قَالُواْ ءَ أَنتَ فَعَلْتَ هَذَا بِالِهَتِنَا یإِبْرَاهِیم * قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِیرُهُمْ هَذَا فَسْئَلُوهُمْ إِن كَانُواْ ینطِقُونَ * فَرَجَعُواْ إِلىَ أَنفُسِهِمْ فَقَالُواْ إِنَّكُمْ أَنتُمُ الظَّلِمُونَ * ثُمَّ نُكِسُواْ عَلىَ‏ رُءُوسِهِمْ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا هَؤُلَاءِ ینطِقُونَ * قَالَ أَ فَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا ینفَعُكُمْ شَیئًا وَ لَا یضُرُّكُمْ * أُفٍّ‏ لَّكُمْ وَ لِمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ  أَ فَلَا تَعْقِلُون" یعنی: گفتند: اى ابراهیم، آیا تو با خدایان ما چنین كردى؟ گفت: «شاید آن را این بزرگترشان كرده است، اگر سخن مى‌‏گویند از آنها بپرسید. پس به خود آمده و [به یكدیگر] گفتند: «در حقیقت، شما ستمكارید» سپس سرافكنده شدند [و گفتند:] «تو خود‌ می‌دانی كه اینها قادر به سخن گفتن نیستند. گفت: «آیا جز خدا چیزى را مى‌‏پرستید كه هیچ سود و زیانى به شما نمى‏‌رساند؟ ننگ بر شما و بر آنچه غیر از خدا مى‌‏پرستید. چرا عاقلانه‌ نمی‌اندیشید؟»

[17] امام صادق ^{علیه السلام} (ششمین جانشین پیامبر)‌ می‌فرمایند: "مَا عُبِدَ بِهِ الرّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ" یعنی: عقل، چیزى است كه به وسیله‌ی آن خدا پرستش شود و بهشت به دست آید: اصول كافى، ج 1، ص 11. امیر مومنان نیز فرموده‌‌‌اند: "مَا عُبِدَ الله بشی‌ء اَفضَلَ مِنَ العَقلِ"یعنی: خداوند به چیزی برتر از عقل، پرستش نشده است: اصول کافی، ج 1، ص 17.

[18] بنگرید به پاورقی شماره 14: "... یثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ‏ الْعُقُول ..." یعنی: عقل‌‌‌‌‌‌هاشان را كه [در پرده‌ی غفلت] مستور گشته، برانگیزند. (گنج‌‌های عقل‌‌‌‌‌‌‌شان را که مدفون شده، شخم بزنند!)

[19] امام صادق ^{علیه السلام} (ششمین جانشین پیامبر خاتم)‌ می‌فرمایند: "أَكْمَلُ النَّاسِ عَقْلًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقا" یعنی: عاقل‌‌‌‌ترینِ مردم، خوش اخلاق‌‌‌‌ترینِ آنهاست: کافی (ط- الاسلامیه)، ج 1، ص 23.

[20] از امام صادق ^{علیه السلام} (ششمین جانشین رسول خاتم) نقل شده که فرمودند: "الْخُلُقُ خُلُقَانِ أَحَدُهُمَا نِیةٌ وَ الْآخَرُ سَجِیةٌ قِیلَ فَأَیهُمَا أَفْضَلُ قَالَ ع النِّیةُ لِأَنَّ صَاحِبَ السَّجِیةِ مَجْبُولٌ عَلَى أَمْرٍ لَا یسْتَطِیعُ غَیرَهُ وَ صَاحِبَ النِّیةِ یتَصَبَّرُ عَلَى الطَّاعَةِ تَصَبُّراً فَهَذَا أَفْضَل‏" یعنی: خوی نیکو بر دو قسم است: نیت و طبیعت (یعنی خصلت ذاتیِ فرد که به آن گرایش دارد). پرسیدند: «کدام بهتر است؟» امام فرمودند: «نیت. چراکه دارنده‌ی طینت خوب، طبیعتش اینچنین بوده و نمی‌تواند غیر آن را داشته باشد. ولی دارنده‌ی نیت خوب، خود را به داشتن آن خوی وادار کرده و برای طاعت خدا تحمل می‌کند. پس این برتر است: بحارالانوار، ج 75، 257. موضوع «اخلاق در تشیّع» در درس هشتم از همین درسنامه با تفصیل بیشتری بیان خواهد شد.

[21] آیات متعددی از قرآن کریم به موضوع تبشیر و انذار مردم توسط پیامبران اشاره‌ می‌فرماید. به عنوان نمونه بنگرید به: "... فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ ..." یعنی: خداوند پیامبران را به عنوان بشارت دهنده و بیم دهنده فرستاد: قرآن کریم، سوره بقره، آیه 213. ؛ "رُّسُلًا مُّبَشِّرینَ وَ مُنذِرِینَ لِئَلَّا یكُونَ لِلنَّاسِ عَلىَ اللَّهِ حُجَّةُ  بَعْدَ الرُّسُل ..." پیغمبرانى را فرستادیم كه [مردم را به پاداشِ طاعت و بندگى] مژده دهنده و [از عذاب و كیفر گناه] ترساننده بودند تا پس از فرستادنِ پیغمبران، برای مردم [در روز قیامت] عذر و بهانه‌‏اى در مقابل خدا وجود نداشته باشد: سوره نساء، آیه 165. ؛ "وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلینَ إِلاَّ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرین  فَمَنْ ءَامَنَ وَ أَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لَا هُمْ یحْزَنُونَ * وَ الَّذِینَ كَذَّبُواْ بَایتِنَا یمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا كاَنُواْ یفْسُقُون‏": ما پیامبران را نمى‌‏فرستیم مگر مژده‌‏دهنده و بیم‏‌دهنده، پس كسانى كه ایمان آورند و كار نیک و شایسته كنند نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین شوند و كسانى كه آیات ما را دروغ شمردند، به سزاى نافرمانى و بدكاری‌‌‌‌‌‌‌شان عذاب بدیشان رسد: سوره انعام، آیات 48 و 49.

[22] "إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلىَ‏ قَوْمِهِ أَنْ أَنذِرْ قَوْمَكَ مِن قَبْلِ أَن یأْتِیهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ * قَالَ یاقَوْمِ إِنىِّ لَكُمْ نَذِیرٌ مُّبِینٌ * أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ ... اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ إِنَّهُ كاَنَ غَفَّارًا * یرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیكمُ مِّدْرَارًا * وَ یمْدِدْكمُ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یجْعَل لَّكُمْ جَنَّاتٍ وَ یجْعَل لَّكُمْ أَنْهَارًا" قرآن کریم، سوره نوح، آیات 1 تا 12.

[23] "... إِنىِّ أَخَافُ عَلَیكُمْ عَذَابَ یوْمٍ أَلِیم": قرآن کریم، سوره هود، آیه 26.

[24]"وَ الَّذِینَ اجْتَنَبُواْ الطَّغُوتَ أَن یعْبُدُوهَا وَ أَنَابُواْ إِلىَ اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى‏ فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئكَ الَّذِینَ هَدَئهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئكَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ ... لَكِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْاْ رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِیةٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ  لَا یخْلِفُ اللَّهُ الْمِیعَاد": قرآن کریم، سوره زمر، آیات 17 تا 20.

[25]"وَ الَّذِینَ كَفَرُواْ وَ كَذَّبُواْ بّایاتِنَا أُوْلَئكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُون": قرآن کریم، سوره بقره، آیه 39.

[26] "وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت": قرآن کریم، سوره نحل، آیه 36.

[27] "لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمیزانَ لِیقُومَ‏ النَّاسُ بِالْقِسْط ...": قرآن کریم، سوره حدید، آیه 25. ؛ و نیز می فرماید: "یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُون‏" یعنی: اى ایمان آورندگان، ... به عدل و داد گواهی دهید، و چنین نباشید که دشمنى با گروهى شما را به این راه بکشد که عدالت به کار نبرید، عدالت كنيد كه آن به پرهيزگارى نزديكتر است و از خدا پروا كنيد كه خدا بدانچه مى‏‌كنيد آگاه است: قرآن کریم، سوره مائده، آیه 8.

[28] به عنوان نمونه خداوند در قرآن کریم خطاب به رسول خاتم‌ می‌فرماید: "وَأَنزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ" یعنی: و ما این ذکر را به سوی تو نازل کردیم برای اینکه تو (ای پیامبر) برای مردمان آنچه را به سویشان نازل شده، تبیین کنی:سوره نحل، آیه 44. ؛ "وَمَا أَنزَلْنَا عَلَیْكَ الْكِتَابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُواْ فِیهِ" یعنی: و این کتاب را بر تو نازل نکردیم مگر برای اینکه آنچه در آن اختلاف دارند، تبیین کنی: سوره نحل، آیه 64.

[29] علاقمندان به این موضوع‌ می‌توانند به درسنامه‌ی «تبیین قرآن» در سایت علمی فرهنگی محمّد (ص) مراجعه فرمایند.

[30] قرآن کریم، سوره الرحمن، آیه 46.

[31] قرآن کریم، سوره فجر، آیه 2.

[32] "وَ اَقیمُوا الصَلاةَ ..." یعنی: و نماز به پا دارید: قرآن کریم، سوره بقره، آیه 43.

[33] خداوند در قرآن کریم به تحریفاتی که برخی یهودیان در تورات حضرت موسی ایجاد کرده بودند و مطالب خود را به جای نوشته‌‌های تورات به مردم معرفی‌ می‌کردند،‌ می‌فرماید: "فَوَیلٌ لِّلَّذِینَ یكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَیدِیهِمْ ثُمَّ یقُولُونَ هَاذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ لِیشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا  فَوَیلٌ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتْ أَیدِیهِمْ وَ وَیلٌ لَّهُم مِّمَّا یكْسِبُون‏" یعنی: پس واى بر آنان كه كتاب [تورات] را به دست خود مى‏‌نویسند، آنگاه مى‌‏گویند این از جانب خداست تا با آن، بهایى اندك بستانند، پس واى بر آنان از آنچه با دست خویش نوشتند و واى بر آنان از آنچه به دست مى‏‌آورند: قرآن کریم، سوره بقره، آیه 79.

[34] قرآن کریم، سوره نساء، آیه 80.

[35] در قرآن کریم در این باره چنین‌ می‌خوانیم: "مَا کانَ محمّد اَبا اَحَد مِنْ رِجَالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیّینَ وَ کَانَ اللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً" یعنی: محمّد پدر هیچ یک از مردان شما نیست، بلکه پیامبر خدا و ختم کننده‌ى پیامبران است و خدا به همه چیز دانا است: قرآن کریم، سوره احزاب، آیه 40.

[36] امیر مومنان‌ می‌فرمایند: "لم یبعث اللّه نبیا آدم و من بعده إلا أخذ اللّه علیه العهد لئن بعث اللّه محمّدا و هو حی لیؤمنن به و لینصرنه و أمره أن یأخذ العهد بذلك على قومه‏" یعنی: خداوند هیچ پیامبری را از آدم ^{علیه السلام} گرفته تا پیامبران بعدی به رسالت مبعوث نکرد، مگر آنکه از او عهد گرفت که اگر در مدت زندگی او آن حضرت مبعوث شد به وی ایمان بیاورد و یاری‌اش کند و به او فرمان داد که بر همین منوال هر پیامبری از قوم خود پیمان بگیرد: اثبات الهدی، ج 1، ص 218. همچنین‌ می‌فرمایند: "بَعَثَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ محمّداً لِإِنْجَازِ عِدَتِهِ وَ تَمَامِ نُبُوَّتِهِ مَأْخُوذاً عَلَى النَّبِیینَ مِیثَاقَه‏" یعنی: خداى سبحان، براى وفاى به وعده خود، و كامل گردانیدن دوران نبوّت، حضرت محمّد را مبعوث كرد، پیامبرى كه از همه‌ی پیامبران پیمان پذیرش نبوّت او را گرفته بود: بحارالانوار، ج 18، ص 216.

[37] در کتاب اشعیای نبی به شخصیتی اشاره شده که:

-    بنده‌ی برگزیده‌ی خدا و مایه‌ی خشنودی اوست؛

-    در میان بت‌پرستان برانگیخته می‌شود؛

-    صاحبِ شریعتی جهانی است؛

-    با آمدنش اهالی قیدار (قبیله‌ای در شبهه جزیره‌ی عربستان) فریاد شادی سر می‌دهند.

متن کتاب مقدس بدین شرح است: "اینك بنده من كه او را دستگیری نمودم و برگزیده‌ من كه جانم از او خشنود است من روح خود را بر او می‌نهم تا انصاف را برای امتها صادر سازد ... او ضعیف نخواهد گردید و منکسر نخواهد شد تا انصاف را بر زمین قرار دهد و جزیره‌ها منتظر شریعت او باشند ... من كه یهوه هستم تو را به عدالت خوانده‌ام و دست تو را گرفته تو را نگاه خواهم داشت و تو را عهد قوم و نور امتها خواهم گردانید ... من یهوه هستم و اسم من همین است و جلال خود را به كسی دیگر و ستایش خویش را به بتهای تراشیده نخواهم داد ... صحرا و شهرهایش و قریه‌هائی كه اهل قیدار در آنها ساكن باشند آواز خود را بلند نمایند ... خداوند مثل جبار بیرون می‌آید و مانند مرد جنگی غیرت خویش را بر می‌انگیزاند ... و بر دشمنان خویش غلبه خواهد نمود ... آنانیكه بر بتهای تراشیده اعتماد دارند و به اصنام ریخته شده می‌گویند كه خدایان ما شمائید به عقب بر گردانیده بسیار خجل خواهند شد": کتاب مقدس، اشعیا، باب 42، بند 1 تا 17.

[38] با استناد به اناجیل موجود، مردمِ زمان حضرت یحیی ^{علیه السلام}، در انتظار دو شخصیت جهانی بودند: یکی حضرت «مسیح» و دیگری فرستاده‌ای که از او با عبارت «آن نبی» (= آن پیامبر) یاد کرده‌اند. به عنوان نمونه، در انجیل یوحنا چنین آمده که در آغاز نبوتِ حضرت عیسی ^{علیه السلام}، پس از آنکه ایشان مردم را موعظه می‌فرمایند، آنها از یکدیگر سوال می‌کنند که این شخص کیست؟ آیا «مسیح» است و یا «آن نبی» است که پیامبران پیشین به آمدنش بشارت داده‌اند؟ (بنگرید به: انجیل یوحنّا، باب 7، بند 40 تا 43.) در جای دیگری از انجیل اشاره شده که چنین سوالی درباره‌ی حضرت یحیی ^{علیه السلام} نیز مطرح بوده است. از ایشان سوال می‌شود: «آیا تو مسیح هستی؟» یحیی ^{علیه السلام} پاسخ می‌دهد: «خیر». سپس از ایشان‌ می‌پرسند: «پس آیا تو «آن نبی» هستی؟» باز هم می‌فرماید: «خیر». متن انجیل به این صورت است: "این است ‏شهادت یحیى در وقتى که یهودیان از اورشلیم، کاهنان و لاویان را فرستادند تا از او سؤال کنند که تو کیستى. که معترف شد و انکار ننمود، بلکه اقرار کرد که من مسیح نیستم. آنگاه از او سؤال کردند: ... آیا تو «آن نبى‏» هستى؟ جواب داد که نى ... او (آن نبی) آن است که بعد از من مى‌‏آید، اما پیش از من شده است که من لایق آن نیستم که بند نعلینش را باز کنم": انجیل یوحنّا، باب 1، بند 19 تا 27.

[39] در تورات چنین آمده که حضرت موسی به مردم بشارت می‌دهد در آینده، خداوند، نبی‌ای بزرگ می‌فرستد که همگان باید از او اطاعت کنند. متن تورات به این صورت است: "و خداوند به من گفت ... نبی‌ای را برای ایشان از میان برادران ایشان (برادران بنی اسراییل یعنی بنی اسماعیل) مثل تو مبعوث خواهم كرد و كلام خود را به دهانش خواهم گذاشت و هر آنچه به او امر فرمایم به ایشان خواهد گفت و هر كسی که سخنان مرا که او به اسم من گوید نشنود، من از او مطالبه خواهم کرد (از کسانی که اطاعتش نکنند بازخواست خواهم کرد)": تورات، سِفر تثنیه، باب 18، بند 17 تا 19.

[40] در انجیل یوحنا از زبان عیسی ^{علیه السلام} بشارت به آمدن شخصیتی به نام «فارقلیط» داده شده است. حضرت عیسی بارها و با تاکید فراوان به حواریون وصیت می‌کند منتظر آمدن این شخصیت باشند. به عنوان نمونه در انجیل یوحنا چنین آمده:"چون «فارقلیط» که او را از جانب پدر نزد شما می‌فرستم آید، یعنی روحِ راستی که از پدر مصادر‌ می‌گردد، او بر من شهادت خواهد داد (انجیل یوحنّا، باب 15، بند 26.) چون او یعنی روح راستی آید، شما را به جمیع راستی هدایت خواهد كرد زیرا كه از خود تكلّم نمی‌كند بلكه به آنچه شنیده است سخن خواهد گفت و از امور آینده به شما خبر خواهد داد (انجیل یوحنّا باب 16، بند 13.)"

کلمه‌ی «فارقلیط»، واژه‌ای سِریانی و معرّبِ واژه‌ی یونانیِ موعود بشارت داده شده در انجیل یوحنا است. اندیشمندان درباره‌ی اینکه ریشه‌ی یونانیِ فارقلیط دقیقا چه بوده، اختلاف نظر دارند. برخی می‌گویند ریشه‌ی یونانی این واژه، «پاراکلیطوس» و به معنای «تسلی دهنده» است و عده‌ی دیگر معتقدند ریشه‌ی این کلمه در واقع، «پریکلیطوس» به معنای «بسیار ستوده و حمد شده» است. لازم به ذکر است نسخه‌های آرامی، این کلمه را به «محمّده» و «حَمیدَه» كه عیناً معادل «احمد» و «محمّد» در زبان عربی و واژه‌ی «پریکلیطوس» در زبان یونانی است، ترجمه کرده‌اند. بنابراین، این احتمال که ریشه‌ی فارقلیط، «پریکلیطوس» یعنی همان «احمد» باشد، بسیار زیاد است. اشاره به این آیه از قرآن کریم خالی از لطف نیست که از زبان عیسی ^{علیه السلام} می‌فرماید: "... َمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ یَأْتِی مِن بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ ..." یعنی: به رسولی که پس از من می‌آید و نامش «احمد» است، بشارت می‌دهم: قرآن کریم، سوره صف، آیه 6.

[41] مانند یهودیان بنی نضیر، خیبر و فدک که در اطراف مدینه ساکن شده بودند.

[42] قرآن کریم، سوره بقره، آیه 146.

[43] امیر مومنان درباره‌ی رسول خاتم‌ می‌فرمایند: "مُسْتَقَرُّهُ‏ خَیرُ مُسْتَقَرٍّ وَ مَنْبِتُهُ أَشْرَفُ مَنْبِتٍ ..." یعنی: قرارگاهش بهترین قرارگاه و محل روییدنش شریف‌‌‌‌ترین محل است: نهج البلاغه (للصبحی)، ص 141.

[44] ابن حیون، نعمان بن محمّد مغربى‏، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‏، ج 1، ص 182.

[45] "وَ ما ارْسَلْناكَ الاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمین": قرآن کریم، سوره انبیا، آیه 107.

[46] بحارالانوار، ج 83، ص 256. ؛ راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج 4، ص 68، پاورقی.

[47] امیر مومنان در توصیف رسول خاتم می‌فرمایند که ایشان «طبیبٌ دوارٌ بِطبِّه» بودند: نهج البلاغه (للصبحی)، ص 156.

[48] مناقب آل ابیطالب، ج 1، ص 146. ؛ و بحارالانوار، ج 16، ص 227.

[49] "أَخَذْتُمُوهُنَّ بِأَمَانَةِ اللَّهِ ..." یعنی: شما همسران‌تان را به امانت الهی گرفته‌اید:بحارالانوار، ج 74، ص 118.

[50] به عنوان نمونه رسول خاتم‌ می‌فرماید: "لِلدَّابَّةِ عَلَى‏ صَاحِبِهَا سِتُ‏ خِصَالٍ: یعْلِفُهَا إِذَا نَزَلَ وَ یعْرِضُ عَلَیهَا الْمَاءَ إِذَا مَرَّ بِهِ وَ لَا یضْرِبْهَا إِلَّا عَلَى حَقٍّ وَ لَا یحَمِّلْهَا مَا لَا تُطِیقُ وَ لَا یكَلِّفْهَا مِنَ السَّیرِ إِلَّا طَاقَتَهَا وَ لَا یقِفْ عَلَیهَا فُوَاقا" یعنی: حیوان شش حقّ به گردن صاحب خود دارد: هر گاه از آن پیاده شد علفش دهد، هرگاه از آبى گذشت آبش دهد، به ناحقّ آن را نزند، بیشتر از قدرتش آن را بار نكند، بیشتر از توانش آن را راه نبرد و مدت زیادى روى آن درنگ نكند: مستدرک الوسائل، ج 8، ص 258 و 259.

[51] بعضی از قبایل عرب، در عصر جاهلیت، عزت و افتخار را در داشتنِ فرزندان پسر می‌دانستند و نگهداری دختران را مایه‌ی ننگ تلقّی‌ می‌کردند. از این رو فرزندانِ دختر را زنده زنده دفن‌ می‌کردند تا بمیرند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: "وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظیمٌ * یَتَوارى‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِکُهُ عَلى‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْکُمُونَ" یعنی: و هنگامی که به یکى از آنان بشارت داده شود که فرزندش دختر است [از شدت ناراحتی و غضب] صورتش سیاه‌ می‌گردد و [بر زنش كه چرا دختر آورده] پر از خشم و اندوه باشد. از بدىِ خبری که به او داده شده خود را از قبیله‌اش پنهان‌ می‌کند [و‌ می‌اندیشد که] آیا او را با سرافکندگى نگاه دارد یا [زنده] در زیر خاک نهانش سازد. آگاه باشید که بد قضاوتى مى‏‌کنند: قرآن کریم، سوره نحل، آیات 58 و 59. پیامبر با چنین تفکر غلطی به شدت مبارزه کردند و مردم را از انجام این جنایت بازداشتند.  

[52] مناقب آل ابیطالب، ج 1، ص 146.

[53] همان.

[54] همان.

[55] همان.

[56] مکارم الاخلاق، ص 38.

[57] کفار و مشرکان مکه علاوه بر آزار و اذیت مسلمانان و تصاحبِ خانه و زندگی ایشان، مدام جنگ‌‌های خونینی با پیامبر و یاران‌‌‌‌‌‌‌شان به راه‌ می‌انداختند؛ تا اینکه سرانجام مسلمانان توانستند شهر مکه را فتح کنند. مردم مکه وحشت زده در انتظار بودند تا پیامبر، انتقام سال‌‌ها ظلم و قتل و غارت را از ایشان بگیرد. اما پیامبر رحمت در نهایت مهربانی به ایشان فرمودند: من همان جمله‌‌‌‌‌ای را که برادرم یوسف به برادران ستمگر خود گفت، امروز به شما‌ می‌گویم:"لا تَثْرِیبَ عَلَیكُمُ الْیوْمَ یغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِین‏" یعنی: امروز بر شما ملامتی نیست، خدا گناهان شما را‌ می‌آمرزد و او رحم کننده‌‌‌‌ترینِ رحم کنندگان است: قرآن کریم، سوره یوسف، آیه 92. بنگرید به: بحارالانوار، ج 21، ص 132.

[58] مناقب آل ابیطالب، ج 1، ص 147.

[59] "كَانَ أَكْثَرَ النَّاسِ تَبَسُّما" یعنی: از همه‌ی مردم متبسّم‌‌‌‌تر بود: بحارالانوار، ج 16، ص 228.

[60] پیامبر خاتم همواره به یتیمان محبت‌ می‌کرد و به دیگران هم سفارش‌ می‌فرمود درباره‌ی یتیمان کوتاهی نکنند. به عنوان نمونه چنین فرموده‌‌‌اند: "مَنْ‏ عَالَ‏ یتِیماً حَتَّى یسْتَغْنِی عَنْهُ أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِذَلِكَ الْجَنَّةَ كَمَا أَوْجَبَ لِأَكْلِ مَالِ الْیتِیمِ النَّار" یعنی: كسى كه یتیمى را سرپرستى كند تا جایی كه از سرپرست بی نیاز گردد، خدا به سببِ این كار بهشت را بر او واجب‌ می‌كند؛ چنان كه دوزخ را به خورنده‌ی مال یتیم واجب كرده است: بحارالانوار، ج 72، ص 4. ؛ و نیز فرمود: "حَثَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى بِرِّ الْیتَامَى ... فَمَنْ صَانَهُمْ صَانَهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَكْرَمَهُمْ أَكْرَمَهُ اللَّهُ ...‏" یعنی: خداوند، بندگانش را بر نیكى بر ایتام ترغیب نموده ... كسى كه به حفظ ایتام برخیزد خدا او را در حفظ خود قرار‌ می‌دهد، كسى كه یتیم را اكرام كند خدا او را مورد اكرام خود قرار‌ می‌دهد: همان، ص 12.

[61] به عنوان نمونه پیامبر به مردم‌ می‌فرمودند: "مَا یُوضَعُ فِی مِیزَانِ امْرِئٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ" یعنی: در ترازوی عملِ کسی در روز قیامت، چیزی بهتر از خوش خُلقی گذاشته‌ نمی‌شود: کافی، ج 2، ص 99. ؛ "أَقْرَبُكُمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَحْسَنُكُمْ‏ خُلُقاً وَ خَیْرُكُمْ لِأَهْلِه‏" یعنی: نزدیک‌ترین همنشین من در رستاخیز، خوش اخلاق‌ترین شما و کسی است که برای خانواده‌اش بهترین باشد: عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 38.

[62] قرآن کریم، سوره قلم، آیه 4.

[63] قرآن کریم، سوره احزاب، آیه 21.

[64] إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاق‏: بحارالانوار، ج 71، ص 382.