شبهات دانش آموزی: آیا خدا دست و پا و صورت و ... دارد؟

• 
• 

 

پاسخ به شبهات دانش آموزی توسط: مسعود بسیطی (کارشناس علوم تربیتی  و ادیان و فرق؛ این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

با اهتمام: زهرا مرادی  ( کارشناس ارشد MBA؛ این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید  )

 

آیا خدا دست و پا و صورت و چشم و گوش و ... دارد؟

البته که نه.

دست و پا و چشم و گوش و ... همه جزیی از دارنده‌ی آن هستند و هر کدام کار به خصوصی را انجام‌‌ می‌دهند. مثلا با چشم‌‌ می‌توان دید، با گوش‌‌ می‌توان شنید، ... اگر خدا را دارای چشم و گوش و اجزای دیگر بدانیم معنی‌اَش این‌‌ می‌شود که خداوند دارای اجزای مختلفی است و به این اجزا هم نیازمند است (برای دیدن به چشم نیاز دارد، برای شنیدن به گوش، ...). در حالی که خدای متعال از هر چیز و از هر کسی بی نیاز است؛ حتی از اجزای خود! او بی نیاز مطلق است.

اما آیاتی از قرآن کریم وجود دارد که گویی در آنها از اعضایی همچون صورت[1]، دست[2]، پا[3]و ... برای خدا یاد شده است. اگر خدا فاقد جزء و عضو است پس معنای این عبارات چیست؟

دختر خوبم؛ پسر عزیزم؛ باید بدانی منظور حقیقیِ خدا از کلامش را فقط و فقط خود خدا و کسانی که این علم به ایشان داده شده (یعنی رسول خاتم و اهل بیت پاکش)‌‌ می‌دانند و بس.[4] پس هر جا درباره‌ی آیه یا کلمه‌ای از قرآن سوال داشتی باید ببینی خدا و اهل بیت درباره‌ی آن، چه فرموده‌اند. تنها در این صورت است که‌‌ می‌توانی مطمئن باشی آنچه در توضیح یا تفسیر یا ترجمه‌ی آیه گفته شده صد در صد صحیح است.

در این آیات هم که به دست و پا و صورت و ... برای خدا اشاره شده باید به سراغ اهل بیت ^{علیهم السلام} برویم و پاسخ ایشان را بشنویم. به عنوان نمونه به موارد زیر توجه کن:

-        وَجهُ الله (صورت خدا)[5]

امام رضا ^{علیه السلام}‌‌ می‌فرمایند:

«هر کس بگوید خدا وجه (صورت)– شبیه صورت‌های مخلوقات – دارد، قطعا کافر شده؛ بلکه مراد از «وجه الله» انبیاء و فرستادگان و حجت های الهی هستند که به واسطه‌ی آنها به سوی خدا و دینش و معرفتش توجّه‌‌ می‌شود.»[6]

پس چنین نیست که خدا صورت داشته باشد؛ بلکه مقصود از «وجه الله» جانشینان خدا بر روی زمین هستند که مردم با توجه به ایشان با خدا و دین خدا آشنا‌‌ می‌شوند.

از همین روست که در دعای ندبه خطاب به امام زنده‌ی زمان‌مان چنین‌‌ می‌گوییم:

«أَ‌‌ینَ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِ‌‌ی ‌‌یتَوَجَّهُ إِلَیهِ الْأَوْلِیاء»[7]

کجاست وجه الله، آن کسی که اولیاء (دوستان خدا) به سوی او متوجه‌‌ می‌شوند؟

-        یَدُ الله (دست خدا)[8]

شخصی از امام رضا درباره‌ی «بَلْ ‌‌یداهُ مَبْسُوطَتانِ»[9](بلکه دو دست خدا باز است) سوال‌‌ می‌کند که آیا بر اساس این آیه، خداوند مانند ما دو دست دارد؟ امام هم در پاسخ‌‌ می‌فرمایند:

«خیر [خدا دست ندارد]. اگر چنین بود [خدا هم] از مخلوقات به شمار‌‌ می‌رفت.»[10]

آیه‌ی بالا کنایه از این موضوع است که دست خدا بسته نیست (خدا عاجز نیست) که نتواند کاری را که‌‌ می‌خواهد انجام دهد؛ او هر کاری که بخواهد‌‌ می‌تواند انجام دهد.[11]

در بعضی آیات هم مانند «... خَلَقْتُ بِیَد‌‌ی»[12]، «یَد» به معنای «قدرت» بیان شده است.[13]

پس مقصود از ید الله، این نیست که خدا دارای دست باشد؛ چراکه خداوند متعال از داشتن اعضا و جوارح منزّه است.

-        ساق پا[14]

زیباترین توضیح و سریع‌ترین پاسخ به اینکه آیا مطابق این آیه از قرآن «‌‌یوْمَ ‌‌یكْشَفُ عَنْ ساقٍ»[15]خدا ساق پا دارد، همان پاسخی است که امام صادق ^{علیه السلام} فرمود: «سُبْحَانَ رَبِّی الْأَعْلَى»[16] پاک و منزه است پروردگار بلندمرتبه از چنین نسبتی!

آشکار کردن ساق یا بالا زدن لباس به گونه‌ای که ساق پا دیده شود، کنایه از تلاش برای گذر از یک موضوع سخت و شدید است؛ شبیه اینکه وقتی‌‌ می‌خواهیم بگوییم کسی تصمیم جدی برای انجام کاری گرفت از اصطلاح بالا زدن آستین‌ها یا کمر همت بستن استفاده‌‌ می‌کنیم (در حالی که نه آستین مدّ نظر ماست و نه کمر!) اینجا هم چون عربها معمولا برای عبور از یک راهِ دشوار لباس خود را کمی بالا‌‌ می‌گرفتند تا بتوانند راحت‌تر و با احتیاطِ بیشتر عبور کنند، برای مواجهه با یک شرایط بغرنج و سختیِ شدید از اصطلاح آشکار کردن ساق استفاده‌‌ می‌کنند.[17]

بنابراین، اصلا بحث پای خدا و ساق پایش نیست؛ بلکه این آیه درباره‌ی شدت سختی قیامت صحبت‌‌ می‌کند.

 

به نظر‌‌ می‌رسد همین چند مثال برای اینکه ببینی در قرآن کریم به خدا اعضا و اجزا نسبت داده نشده، کفایت‌‌ می‌کند. در موارد دیگر هم همیشه این سخن امام صادق ^{علیه السلام} را به یاد داشته باش که فرمودند:

«هر کس برای خدا اعضا و جوارحی مانند آنچه مخلوقات دارند قائل باشد، به خدا کفر ورزیده و حتی شهادتش درباره‌ی یگانگی خدا پذیرفته نیست!»[18]

نکته‌ی مهم دیگری که خوب است یاد بگیری این است که: از آنجاکه اهل بیت ^{علیهم السلام} به عنوان حجت‌های برگزیده‌ی الهی، جانشینان خدا بر روی زمین هستند (یعنی خلیفة الله هستند) از ایشان به لِسُان الله، اُذُن الله، یَدُالله، وَجهُ الله و ... یاد می شود. به عنوان نمونه پیامبر مهربان مان درباره ی امیر مومنان چنین فرموده‌اند:

"[علی بن ابیطالب] چشم بینای خدا و گوش شنوای او و زبان گویای او در میان خلق است. [علی بن ابیطالب] دست گشاده‌ی مهربان خدا بر سر بندگان است و وجه خدا در آسمان‌ها و زمین است ... هر که او را بشناسد به سوی بهشت نجات پیدا می‌کند و هر که او را انکار کند به جهنم کشیده می‌شود."[19]

‏ 

 

 

مطالب مرتبط

آیا می‌توان خداوند را تصور و توصیف نمود؟

آیا انسان می‌تواند از طریق حواس پنج‌گانه خداوند را بشناسد؟

چگونه وجود خدا را ثابت کنیم؟

چگونه خدا را بشناسیم؟

آیا خدا روح دارد؟

آیا خدا جسم دارد؟

آیا خدا از جنس نور است؟

ماهیت خدای واقعی چیست؟

چرا خدا شیطان را - که عامل گمراهیِ انسان‌هاست – آفرید؟

 

---

• < قبلی
• بعدی >