صحیفه سجادیه؛ زبور آل محمد

نویسنده: س. تحفه  ( کارشناس روانشناسی؛  این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید  )

و پروردگارتان فرمود: بخوانید مرا تا استجابت کنم شما را [1]

«دعا» در لغت، به معنای خواندن، خواستن و طلب کردن است[2] ؛ و در مکتب تربیتی اهل بیت ^{علیهم السلام}، «دعا» عالیترین راه ارتباط بنده با معبود است. «دعا» مغز عبادت و باب استجابت است. «دعا» اقرار به فقر مخلوق و غنای خالق؛ و نشانه‌ی عجز و خضوع مرزوق به رازق قادر مطلق است.

از ادعیه‌ای که از خاندان هدایت و طهارت به یادگار مانده، عمیق‌ترین معارف شناخت خالق و فلسفه‌ی خلقت مخلوق به دست می‌آید. این سفیران آسمان، ضمن دعاهایی که به تشنگان هدایت آموخته‌اند، به ایشان خودشناسی، خداشناسی، ادب بندگی و چگونگی گذران زندگی در راستای رضای خالق را نیز تعلیم داده‌اند.

یکی از گنجینه‌های گران‌سنگی که در زمینه‌ی «دعا» از اهل بیت ^{علیهم السلام} به ما رسیده، کتاب «صحیفه سجادیه» است. این کتاب، شامل ادعیه‌ای است که امام سجاد ^{علیه السلام،} - چهارمین هدایتگر و جانشین پس از رسول خدا - به شاگردان‌شان تعلیم می‌فرمودند و به دست فرزندشان امام محمد باقر ^{علیه السلام} کتابت می‌شده است.[3]

صحیفه سجادیه در میان علماء و اندیشمندان، به «انجیل اهل بیت پیامبر»، «زبور آل محمد» و «اُخت قرآن» مشهور است [4] . این کتاب، علم و حکمتی را داراست که اگر کسی گوش جان به مضامین پر مغز آن بسپارد، به سعادت و نیک بختی می‌رسد. و در این مقال، تفاوتی نمی‌کند که با دعا عجین باشد یا نه؛ گوینده‌ی کلام را بشناسد یا نه؛ مسلمان باشد یا نه.

همچنانکه بسیاری از اندیشمندان غیر مسلمان، با مطالعه‌ی این اثر آسمانی، مجذوب آن شده و زبان به تمجید گشوده‌اند. به عنوان نمونه:

«اندره کوفسکی»[5]  اندیشمند مسیحی لهستانی درباره‌ی صحیفه سجادیه می‌گوید:

"من عمیقاً تحت تأثیر اندیشه های امام مسلمانان، امام سجاد، قرار گرفته‌ام. افکار بلند و متعالی او در صفحات صحیفه سجادیه تبلور یافته و مطالعه این اثر گرانبها و دقت در مضامین و معارف سرشار این کتاب به شدت روح مرا تحت تأثیر قرار داده، و مرا مجذوب خود ساخته ..." [6]

«آنه ماری شیمل» [7]  محقق و نویسنده‌ی توانای آلمانی پس از مطالعه و ترجمه‌ی بخشی از صحیفه سجادیه به زبان آلمانی می‌نویسد:

"این کتاب برای بسیاری از مردم جهان غرب کارساز است." [8]

عرفان‌پژوه آمریکایی «ویلیام چیتیک» [9]  ضمن ترجمه‌ی صحیفه سجادیه به زبان انگلیسی، مقدمه‌ای مبسوط بر آن نگاشته است. وی در این مقدمه، درباره‌ی امام سجاد ^{علیه السلام}، صحیفه و نسخه های خطی و شروح آن، دعا در اسلام، توحید، درخواست از خدا، شكر نعمت ها و ... توضیح داده، می‌نویسد:

"... عنوان صحیفه سجادیه به معنی «کتاب سجاد» است. «سجاد» به معنای «کسی که به طور دایم در نماز و دعا به سجده می‌رود»، یکی از القاب «زین العابدین» است ... صحیفه با عناوین احترام آمیز دیگری چون «خواهر قرآن»، «انجیل اهل بیت»، و «مزامیر آل محمد» نیز خوانده می‌شود. طبق روایات و احادیث شیعه، زین العابدین مناجات‌های خود را جمع‌آوری كرده و به فرزندان خود به خصوص محمد باقر و زید آموخت. پس از مدتی این كتاب به طور گسترده‌ای در میان مذاهب مختلف شیعه رواج پیدا كرد. صاحب نظران علم حدیث متن این كتاب را متواتر می دانند. به عبارت دیگر، متن این كتاب از همان ابتدا مورد شناخت عموم بوده و به اشكال و طرق مختلف دست به دست شده و انتقال یافته ولی اصالت و صحت این اثر هرگز زیر سؤال نرفته است ... مایلم بگویم که کتابی مانند صحیفه بُعد درونی و داخلی اسلام را آشکار می‌کند ... صحیفه سجادیه آموزه‌هایی را ارایه می‌دهد که در سطوح مختلفی، از خداشناسی گرفته تا مسایل اجتماعی، کاربرد دارند ... " [10]

از صحیفه سجادیه که حاوی 75 باب بوده، اکنون 54 باب موجود است[11] . علاقمندان می‌توانند از بخش کتب مرجع  کتابخانه‌ی سایت محمد (ص) ، کتاب صحیفه سجادیه   را دریافت کنند. در ادامه، به فرازهایی از این یادگار ارزشمند اشاره می‌گردد:

«ای یگانه، ای یكتا، ای كسی كه همگان نیاز خود پیش تو آورند، ای آن كه نزاده‌ای و زاده نشده‌ای و هیچ كس همتای تو نیست، مرا از بدیها نگاه دار و از گناه پاكیزه بدار و گرفتاری‎ام را برطرف گردان.

خدایا! من اینك مانند كسی هستم كه سخت نیازمند گردیده و نیرو و توانش رو به ضعف نهاده و گناهانش فراوان شده؛ همچون كسی كه جز تو برای درمانِ نیاز خود فریادرسی نمی‌بیند، و برای ضعف خود نیرو دهنده‌ای، و برای گناهانش آمرزنده‌ای.» [12]

«چه بسا نهی تو را كه مرتكب شده‌ام، و چه بسا امر تو را كه از آن سر پیچیده‌ام؛ در حالی كه تو مرا بر آن امر و نهی آگاه كرده بودی.

چه بسا گناهان كه انجام داده‌ام و بسا خطاها كه از من سر زده و تنها تو از آنها باخبر شده‌ای، نه دیگر بینندگان؛ و تو بیش از دیگران بر اِفشای آنها توانا بودی.» [13]

«خدایا! پناه می‌برم به تو از شورِ آزمندی، و تندی خشم، و چیرگی حسد، و كم طاقتی، و ناخرسندی از روزی مقدّر، و تندخویی، و زیاده‌روی در لذت جویی، و پا فشاری بر باطل، و پیروی هوای نفس، و سرپیچی از راه راست، و فرو رفتن در خواب غفلت، و كوششِ بیش از نیاز، و برگزیدن باطل به جای حق، و پافشاری بر گناه، و كوچك نمایی خطا، و بزرگ نمایی طاعت.» [14]

«خدایا، سه چیز مرا باز می‌دارد از این كه خواسته‌ی خود را با تو در میان گذارم، و یك چیز مرا بر آن وا می‌دارد.

فرمانی كه داده‌ای و من در عمل به آن كُندی كرده‌ام؛ كاری كه مرا از آن بازداشته‌ای و من به انجام دادنِ آن شتاب ورزیده‌ام؛ نعمتی كه به من ارزانی داشته‌ای و من در سپاس آن كوتاهی نموده‌ام، سه چیزی هستند كه مرا باز می‌دارند.

اما بخشش و نیكی بسیار تو به كسی كه روی به درگاهت آوَرَد و با خوش‌بینی به سوی تو آید، مرا به گفتنِ خواسته‌ام بر می‌انگیزد؛ چرا كه هر احسانِ تو بخشش بسیار است، و هر نعمتِ تو نعمتی بی‎سابقه. اینك ای معبود من! این منم كه بر درگاه عزّتِ تو همچون بنده‌ای فرمانبردار و خوار ایستاده‌ام؛ و همچون بینوایی، شرمسارانه دستِ خواهش دراز كرده‌ام.

ای معبودِ من! آیا اقرارم به كارهای ناپسند در پیشگاه تو، مرا سود می‌دهد؟

ای خداوند پاك! از تو ناامید نخواهم شد؛ زیرا دَرِ بازگشت به سوی خود را به رویم گشوده‌ای. پس به درگاهت می‌نالم، چونان بنده‌ای ذلیل كه بر خود ستم كرده و حُرمت پروردگارِ خود را شكسته.» [15]

«خدایا! ای آن كه گناهكاران از رحمتِ تو یاری خواهند؛

ای آن كه درماندگان به یادكرد احسانِ تو امان جویند؛

ای آن كه خطا پیشگان از بیم تو با فریاد بگریند؛

ای مونس مردم گریزانِ دور از دیار؛ ای غمگسار غم زدگان و شكسته دلان؛ ای فریاد رس بی‌كسانِ بی‌یاور؛ ای یاور نیازمندانِ رانده شده؛

تویی كه رحمت و دانشت در همه جا فراگیر است.

تویی كه هر آفریده را از نعمت خود بهره‌مند كرده‌ای.

تویی كه بیش از آن چه كیفر می‌دهی، در می‌گذری.

تویی كه پیش از به خشم آمدن، مهر می‌ورزی.

تویی كه افزون بر آنچه باز می‌داری، می‌بخشی.

تویی كه آفریدگان همه از رحمتت گشایش می‌یابند.

تویی كه كه چون كسی را نعمتی ببخشی، پاداشی از او نخواهی.

تویی كه در كیفر دادن سركشان، اندازه نگه می‌داری.

و من، ای معبودِ من، بنده‌ی تو هستم كه به دعا فرمانش داده‌ای؛ پس می‌گوید: لبّیك و سعدیك. اینك این منم، ای پروردگار من، افتاده بر درگاهِ تو.

این منم كه بار گناهان بر پشتم سنگینی می‌كند. این منم كه عمرم را در گناه به سر آوردم. این منم كه از روی نادانی نافرمانیات كردم؛ حال آن كه این گستاخی در حقِ تو روا نبود.

ای معبود من! آیا بر كسی كه می‌خواندت رحمت می‌آوری تا من در خواندنِ تو سخت بكوشم؟ آیا آن كسی را كه به درگاهت زار می‌گرید می‌آمرزی تا من نیز اكنون به گریه آغازم؟ آیا از كسی كه به خواری چهره بر خاكِ درت می‌ساید در می‌گذری؟ آیا كسی را كه از بینوایی خود پیش تو گِلِه می‌كند و تنها به تو امید بسته است، بی‌نیاز می‌سازی؟

ای خدای من، آن را كه جز تو بخشنده‌ای نمی‌یابد، نومید مگردان، و آن را كه جز از تو، از هیچ كس دیگری بی‌نیازی نخواهد، وامگذار.

ای خدای من! پس بر محمد و خاندانش درود فرست و از من روی مگردان كه من رو به سوی تو آورده‌ام، و از رحمت خود بی‌نصیبم مكن كه دل به امید تو بسته‌ام، و دست رد بر سینه‌ام مزن كه بر درگهت به خدمت ایستاده‌ام.» [16]

---

[1] . "وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ": قرآن کریم، سوره غافر، آیه 60.

[2] . ترجمه مفردات راغب، ج 1، ص 677.

[3] . فیض الاسلام، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص 27.

[4] . همان، ص 3.

[5] . Andre Kovsky (متولد 1932 م.)

[6] . نگرشی كوتاه بر عملكرد 22 ساله مركز نشر معارف اسلامی در جهان، ص 46.

[7] . Annemarie Schimmel  (متولد 2003- 1922 م.)

[8] . ماهنامه پیام زن، فروردین 1381، مقاله بانوی شرق شناس ترجمه محبوبه پلنگی، ص 32.

[9] . William Chittick (متولد 1943 م.)

[10] . ترجمه‌ی مذکور، ابتدا توسط «بنیاد محمدی» در انگلستان و سپس انتشارات انصاریان قم (بطور افست) منتشر شد. علاقمندان می‎توانند گزیده‌ی مقدمه‌ی چیتیک را در فصلنامه سفینه، سال دوم، شماره 6، بهار 1384، ص 93 مطالعه فرمایند.

[11] . فیض الاسلام، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص 23.

[12] . "یا وَاحِدُ یا أَحَدُ یا صَمَدُ یا مَنْ لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ یكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، اعْصِمْنِی وَ طَهِّرْنِی، وَ اذْهَبْ بِبَلِیتِی. وَ اقْرَأْ آیةَ الْكُرْسِی وَ الْمُعَوِّذَتَینِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ، وَ قُلْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ سُؤَالَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ، وَ ضَعُفَتْ قُوَّتُهُ، وَ كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ، سُؤَالَ مَنْ لَا یجِدُ لِفَاقَتِهِ مُغِیثاً، وَ لَا لِضَعْفِهِ مُقَوِّیاً، وَ لَا لِذَنْبِهِ غَافِراً غَیرَكَ": بخشی از دعای پنجاه و چهارم صحیفه سجادیه.

[13] . "كَمْ نَهْی لَكَ قَدْ أَتَینَاهُ، وَ أَمْرٍ قَدْ وَقَفْتَنَا عَلَیهِ فَتَعَدَّینَاهُ، وَ سَییةٍ اكْتَسَبْنَاهَا، وَ خَطِیئَةٍ ارْتَكَبْنَاهَا، كُنْتَ الْمُطَّلِعَ عَلَیهَا دُونَ النَّاظِرِینَ، وَ الْقَادِرَ عَلَی إِعْلَانِهَا فَوْقَ الْقَادِرِینَ": بخشی از دعای سی و چهارم صحیفه سجادیه.

[14] . "اللَّهُمَّ إِنی أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَیجَانِ الْحِرْصِ، وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ، وَ غَلَبَةِ الْحَسَدِ، وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ، وَ قِلَّةِ الْقَنَاعَةِ، وَ شَكَاسَةِ الْخُلُقِ، وَ إِلْحَاحِ الشَّهْوَةِ، وَ مَلَكَةِ الْحَمِیةِ وَ مُتَابَعَةِ الْهَوَی، وَ مُخَالَفَةِ الْهُدَی، وَ سِنَةِ الْغَفْلَةِ، وَ تَعَاطِی الْكُلْفَةِ، وَ إِیثَارِ الْبَاطِلِ عَلَی الْحَقِّ، وَ الْإِصْرَارِ عَلَی الْمَأْثَمِ، وَ اسْتِصْغَارِ الْمَعْصِیةِ، وَ اسْتِكْبَارِ الطَّاعَةِ ... وَ تَرْكِ الشُّكْرِ لِمَنِ اصْطَنَعَ الْعَارِفَةَ عِنْدَنَا": بخشی از دعای هشتم صحیفه سجادیه.

[15] . "اللَّهُمَّ إِنَّهُ یحْجُبُنِی عَنْ مَسْأَلَتِكَ خِلَالٌ ثَلَاثٌ، وَ تَحْدُونِی عَلَیهَا خَلَّةٌ وَاحِدَةٌ یحْجُبُنِی أَمْرٌ أَمَرْتَ بِهِ فَأَبْطَأْتُ عَنْهُ، وَ نَهْی نَهَیتَنِی عَنْهُ فَأَسْرَعْتُ إِلَیهِ، وَ نِعْمَةٌ أَنْعَمْتَ بِهَا عَلَی فَقَصَّرْتُ فِی شُكْرِهَا. وَ یحْدُونِی عَلَی مَسْأَلَتِكَ تَفَضُّلُكَ عَلَی مَنْ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ إِلَیكَ، وَ وَفَدَ بِحُسْنِ ظَنِّهِ إِلَیكَ، إِذْ جَمِیعُ إِحْسَانِكَ تَفَضُّلٌ، وَ إِذْ كُلُّ نِعَمِكَ ابْتِدَاءٌ فَهَا أَنَا ذَا، یا إِلَهِی، وَاقِفٌ بِبَابِ عِزِّكَ وُقُوفَ الْمُسْتَسْلِمِ الذَّلِیلِ، وَ سَائِلُكَ عَلَی الْحَیاءِ مِنِّی سُؤَالَ الْبَائِسِ الْمُعِیلِ ... فَهَلْ ینْفَعُنِی، یا إِلَهِی، إِقْرَارِی عِنْدَكَ بِسُوءِ مَا اكْتَسَبْتُ ... سُبْحَانَكَ، لَا أَیْأَسُ مِنْكَ وَ قَدْ فَتحْتَ لِی بَابَ التَّوْبَةِ إِلَیكَ، بَلْ أَقُولُ مَقَالَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ الظَّالِمِ لِنَفْسِهِ الْمُسْتَخِفِّ بِحُرْمَةِ رَبِّهِ ": بخشی از دعای دوازدهم صحیفه سجادیه.

[16] . "اللَّهُمَّ یا مَنْ بِرَحْمَتِهِ یسْتَغیثُ الْمُذْنِبُونَ وَ یا مَنْ إِلَی ذِكْرِ إِحْسَانِهِ یفْزَعُ الْمُضْطَرُّونَ وَ یا مَنْ لِخِیفَتِهِ ینْتَحِبُ الْخَاطِیونَ یا أُنْسَ كُلِّ مُسْتَوْحِشٍ غَرِیبٍ ، وَ یا فَرَجَ كُلِّ مَكْرُوبٍ كَییبٍ ، وَ یا غَوْثَ كُلِّ مَخْذُولٍ فَرِیدٍ ، وَ یا عَضُدَ كُلِّ مُحْتَاجٍ طَرِیدٍ أَنْتَ الَّذِی وَسِعْتَ كُلَّ شَی‏ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً وَ أَنْتَ الَّذِی جَعَلْتَ لِكُلِّ مَخْلُوقٍ فِی نِعَمِكَ سَهْماً وَ أَنْتَ الَّذِی عَفْوُهُ أَعْلَی مِنْ عِقَابِهِ وَ أَنْتَ الَّذِی تَسْعَی رَحْمَتُهُ أَمَامَ غَضَبِهِ . وَ أَنْتَ الَّذِی عَطَاؤُهُ أَكْثَرُ مِنْ مَنْعِهِ . وَ أَنْتَ الَّذِی اتَّسَعَ الْخَلَائِقُ كُلُّهُمْ فِی وُسْعِهِ . وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یرْغَبُ فِی جَزَاءِ مَنْ أَعْطَاهُ . وَ أَنْتَ الَّذِی لَا یفْرِطُ فِی عِقَابِ مَنْ عَصَاهُ . وَ أَنَا ، یا إِلَهِی ، عَبْدُكَ الَّذِی أَمَرْتَهُ بِالدُّعَاءِ فَقَالَ لَبَّیكَ وَ سَعْدَیكَ ، هَا أَنَا ذَا ، یا رَبِّ ، مَطْرُوحٌ بَینَ یدَیكَ . أَنَا الَّذِی أَوْقَرَتِ الْخَطَایا ظَهْرَهُ ، وَ أَنَا الَّذِی أَفْنَتِ الذُّنُوبُ عُمُرَهُ ، وَ أَنَا الَّذِی بِجَهْلِهِ عَصَاكَ ، وَ لَمْ تَكُنْ أَهْلًا مِنْهُ لِذَاكَ . هَلْ أَنْتَ ، یا إِلَهِی ، رَاحِمٌ مَنْ دَعَاكَ فَأُبْلِغَ فِی الدُّعَاءِ أَمْ أَنْتَ غَافِرٌ لِمَنْ بَكَاكَ فَأُسْرِعَ فِی الْبُكَاءِ أَمْ أَنْتَ مُتَجَاوِزٌ عَمَّنْ عَفَّرَ لَكَ وَجْهَهُ تَذَلُّلًا أَمْ أَنْتَ مُغْنٍ مَنْ شَكَا إِلَیكَ ، فَقْرَهُ تَوَكُّلًا إِلَهِی لَا تُخَیبْ مَنْ لَا یجِدُ مُعْطِیاً غَیرَكَ ، وَ لَا تَخْذُلْ مَنْ لَا یسْتَغْنِی عَنْكَ بِأَحَدٍ دُونَكَ .إِلَهِی فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ، وَ لَا تُعْرِضْ عَنِّی وَ قَدْ أَقْبَلْتُ عَلَیكَ ، وَ لَا تَحْرِمْنِی وَ قَدْ رَغِبْتُ إِلَیكَ ، وَ لَا تَجْبَهْنِی بِالرَّدِّ وَ قَدِ انْتَصَبْتُ بَینَ یدَیكَ": بخشی از دعای شانزدهم صحیفه سجادیه.

• < قبلی
• بعدی >