آیا حضرت محمد (ص) ابتدا گمراه بوده و سپس هدایت شده است؟

نویسنده: هادی عسگری  (کارشناس ارشد مهندسی مواد؛ این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

استاد راهنما: مسعود بسیطی  (کارشناس علوم تربیتی و ادیان و فرق؛ این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

پاسخ اجمالی:

با مراجعه به مفسّران و تبیین کنندگان حقیقیِ قرآن - رسول خدا و دوازده هدایت‌گر پس از ایشان - در می‌یابیم موضوع مطرح شده در آیه‌ی مورد بحث، اشتباه برداشت شده است. بنا بر سخن مبیِّن حقیقی قرآن، مقصود خداوند از آیه‌ی مذکور این بوده که: «امت تو [ای پیامبر] نسبت به [شأن و مقام و جایگاه] تو گمراه بودند [و فضایل تو را نمی‌شناختند]، پس آنان را در جهت شناخت تو هدایت کردیم». در این آیه، مراد از گمراه، پیامبر خدا نیست، بلکه مردمانی هستند که به فضیلت نبوت حضرت محمد، شناخت نداشته و نسبت به آن گمراه بودند. لذا، خداوند آنان را هدایت فرمود تا پیامبر رحمت و مهربانی را بشناسند.

شرح مساله:

برخی معتقدند که پیامبر خدا، ابتدا گمراه بوده و سپس خداوند او را هدایت کرده است. این عده در اثبات ادعای خود به این آیه از قرآن کریم استناد می‌کنند که می‌فرماید:

" وَ وَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدَى‏"[2]

و خداوند تو را گمراه یافت، پس تو را هدایت کرد.

پاسخ تفصیلی:

بهترین راه برای درک هر پیام، مراجعه به گوینده‌ی پیام و یا افرادی است که مورد تایید وی هستند. قرآن هم از این امر مستثنی نیست. خصوصا اینکه کلام خدا به صورت ایجاز و به اختصار بیان شده و معنای ظاهری آیات، لزوما نشان دهنده‌ی مقصود حقیقی خدا نیست.[3]  از این رو خداوند متعال علم قرآن و تفسیر و تبیین آن را به رسول خاتم و دوازده جانشین پس از او عطا فرموده و مردمان را برای فهم کلامش به این تبیین کنندگان ضمانت شده ارجاع داده است.[4]  اگر بدون مراجعه به تبیین کنندگان و مفسران حقیقی قرآن سراغ این کتاب برویم، نه تنها متوجه مقصود اصلی خدا نخواهیم شد؛ بلکه چنان که خدا در قرآن فرموده ممکن است به جای هدایت، دچار گمراهی شویم.[5]

در آیه‌ی مذکور نیز اگر به جای مراجعه به مبیِّن قرآن، بر مبنای درک و سلیقه‌ی شخصی خود، کلام خدا را تفسیر و تأویل نماییم، کاری غیر عاقلانه و غیر علمی انجام داده‌ایم؛ و نتیجه این می‌شود که گمان می‌کنیم رسول برگزیده‌ی خدا –محمد مصطفی ^{صلی الله علیه و آله} – گمراه بوده و سپس خداوند ایشان را هدایت کرده است.

همین شُبهه را مأمون عباسی از علی بن موسی الرضا – هشتمین مبیِّن و جانشین پس از رسول خاتم – می‌پرسد. مأمون که به شأن و جایگاه امام رضا واقف است و می‌داند علم قرآن در سینه‌ی حجت خداست خطاب به امام رضا می‌گوید: «ای فرزند رسول خدا؛ مگر نه اینکه می‌گویید پیامبران معصوم هستند؟» امام پاسخ می‌گویند: «بلی»[6] آنگاه مأمون آیاتی از قرآن را که ظاهرا بیان کننده‌ی عدم عصمت پیامبران است قرائت کرده و امام رضا ^{علیه السلام} درباره‌ی تک تک آیات مقصود حقیقی کلام خدا را بیان کرده و شبهه‌ی عدم عصمت هر پیامبر یک به یک برطرف می‌شود.[7] تا اینکه آیاتی درباره پیامبر خدا، حضرت محمد ^{صلی الله علیه و آله} مطرح می‌شود. امام رضا ^{علیه السلام} هم به عنوان مفسّر و مبیّن حقیقی قرآن توضیح می دهند که خداوند به حضرت محمد صلی الله علیه و آله چنین فرمود:

"وَ وَجَدَكَ ضَالًّا یعنی عند قومك فَهَدى‏ إلى معرفتک"[8]

"و تو را یافتم [در حالی که] قومت نسبت به تو گمراه بودند، پس آنان را در جهت شناخت تو هدایت کردم."

این نقل به طور مشابهی از زراره به نقل از امام باقر ^{علیه السلام} و همچنین از ابن عباس در تفاسیر مختلف آمده است.[9]

مشاهده می‌شود که با مراجعه به مبیِّن قرآن، استنباط ظاهری از کلام خدا کاملا تغییر می‌کند. در این آیه مراد از گمراه، پیامبر خدا نیست، بلکه مردمانی که او و فضیلت نبوتش را نمی‌شناختند، گمراه خطاب شده‌اند. خداوند نیز آنان را به شناخت و معرفت پیامبر و حبیب خویش هدایت کرده است.

نتیجه‌گیری :

در صورت عدم مراجعه به مفسّران و تبیین کنندگان حقیقی قرآن – پیامبر خدا و دوازده هدایت‌گر پس از ایشان – احتمال خطا و اشتباه در معنی و مفهوم آیات قرآن بسیار زیاد است. در مورد شبهه‌ی مورد بحث نیز مشاهده شد که با مراجعه به کلام مبیِّن قرآن، حضرت محمد ^{صلی الله علیه و آله} گمراه نبوده است؛ بلکه آیه در مورد قومی است که نسبت به شأن پیامبر گمراه بودند. آنگاه خداوند هدایت‌شان کرد و با نبوت حضرت محمد ^{صلی الله علیه و آله}، آنان را نسبت به شناخت پیامبرش هدایت فرمود. بنابراین، این آیه نه تنها به عصمت و ایمان حضرت محمد ^{صلی الله علیه و آله} خدشه ای وارد نمی‌کند؛ بلکه نشانگر جایگاه والای ایشان نزد خداوند متعال است.

کتاب‌شناسی:

قرآن کریم .

ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، ج 1. تهران: نشر جهان، 1378 ق.

بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیرالقرآن، ج 5. تهران: انتشارات بنیاد بعثت، 1416 ق.

حر عاملى، محمد. وسایل الشیعه، ج 27. قم: مؤسسة آل البیت، 1409 ق‏.

شریف لاهیجی، محمدبن علی، تفسیر شریف لاهیجی، ج 4. تهران: نشر راد، 1373 ش.

طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10. تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372 ش.

فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ج 2. تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1410 ق.

فیض کاشانی، ملا محسن، الصافی، ج 5. تهران: انتشارات صدر، چاپ دوم، 1415 ق.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج 1. قم: دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367 ش.

كلینى، محمد. الكافی، ج 1. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1365 ش‏.

• < قبلی
• بعدی >