آیا پیامبران به وعده‌ی الهی شک داشتند و آن را دروغ می‌پنداشتند؟!

نویسنده: هادی عسگری (کارشناس ارشد مهندسی مواد ؛  این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

استاد راهنما: مسعود بسیطی (کارشناس علوم تربیتی و ادیان و فرق ؛  این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

پاسخ اجمالی:

با مراجعه به مفسّران و تبیین کنندگان حقیقیِ قرآن - رسول خدا و دوازده هدایت‌گر پس از ایشان - در می‌یابیم موضوع مطرح شده در آیه‌ی مورد بحث، اشتباه برداشت شده است. بنا بر سخن مبیِّن و مفسّر حقیقی قرآن، معنای آیه چنین استآیه چنین است: «]پیامبران مردم را به ایمان آوردن به خداوند یکتا فرا خواندند اما مردم نپذیرفتند و حقیقت را منکر شدند[ تا جایی که رسولان الهی [از ایمان آوردن مردم] مأیوس گشتند و ]مردم[ گمان کردند که ]وعده‌ی پیامبران[ دروغ است؛ آن‌ هنگام یاری و نصرت ما به ایشان ]رسولان[ رسید».

شرح مساله:

برخی معتقدند که رسولان الهی نیز همچون مردم عادی دچار شرک و گناه‌ می‌شدند. این عده در اثبات ادعای خود به آیاتی از قرآن کریم همچون آیه‌ی زیر استناد می‌کنند که می‌فرماید:

"حَتَّى إِذَا اسْتَیأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا‏"[2]

]پیامبران مردم را بر ایمان به خداوند یکتا فرا خواندند[ تا جایی که رسولان الهی مأیوس گشتند و گمان کردند که وعده‌ی یاری الهی کذب بوده است؛ آنگاه، یاری ما به ایشان رسید.

پاسخ تفصیلی:

بهترین راه برای درک هر پیام، مراجعه به گوینده‌ی پیام و یا افرادی است که مورد تایید وی هستند. قرآن هم از این امر مستثنی نیست. خصوصا اینکه کلام خدا به صورت ایجاز و به اختصار بیان شده و معنای ظاهری آیات، لزوما نشان دهنده‌ی مقصود حقیقی خدا نیست.[3]  از این رو خداوند متعال، علم قرآن و تفسیر و تبیین آن را به رسول خاتم و دوازده جانشین پس از او عطا فرموده و مردمان را برای فهم کلامش به این تبیین کنندگان ضمانت شده ارجاع داده است.[4]  اگر بدون مراجعه به تبیین کنندگان و مفسران حقیقی قرآن سراغ این کتاب برویم، نه تنها متوجه مقصود اصلی خدا نخواهیم شد؛ بلکه چنان که خدا در قرآن فرموده ممکن است به جای هدایت، دچار گمراهی شویم.[5]

در آیه‌ی مذکور نیز اگر به جای مراجعه به مبیِّن قرآن، بر مبنای درک و سلیقه‌ی شخصی خود، کلام خدا را تفسیر و تأویل نماییم، کاری غیر عاقلانه و غیر علمی انجام داده‌ایم؛ و نتیجه این می‌شود که گمان می‌کنیم پیامبران در پی ایمان نیاوردن اکثریت مردم، نسبت به وعده نصرت و یاری الهی دچار شک و تردید شده و گمان وعده‌ی کذب نسبت به خداوند برده‌اند.

همین شُبهه را مأمون از علی بن موسی الرضا – هشتمین مبیِّن و جانشین پس از رسول خاتم – می‌پرسد. مأمون که به شأن و جایگاه امام رضا واقف است و می‌داند علم قرآن در سینه‌ی حجت خداست خطاب به امام رضا می‌گوید: «ای فرزند رسول خدا؛ مگر نه اینکه می‌گویید پیامبران معصوم هستند؟» امام پاسخ می‌دهند: «بلی»[6] . آنگاه مامون آیاتی از قرآن را که ظاهرا بیان کننده‌ی عدم عصمت پیامبران است قرائت کرده و امام رضا ^{علیه السلام} درباره‌ی تک تک آیات تبیین واقعی کلام خدا را بیان کرده و شبهه عدم عصمت هر پیامبر یک به یک برطرف می‌شود.[7] به طوری که در پایان هر مورد مامون به عنوان تحسین امام ^{علیه السلام} جملاتی مشابه جمله‌ی زیر بیان می‌کند: «خداوند به تو برکت دهد ای فرزند رسول خدا»[8]. آنگاه مامون آیه‌ی مورد بحث را قرائت می‌کند و از تردید و یأس پیامبران درباره‌ی تحقق وعده‌ی الهی سوال می‌کند. امام رضا ^{علیه السلام} به عنوان مفسّر و مبیّن حقیقی قرآن اینچنین پاسخ می‌دهند:

"یقول الله تعالى حَتَّى إِذَا اسْتَیأَسَ الرُّسُلُ من قومهم، و ظن قومهم أن الرسل قَدْ كُذِبُوا، جاءَ الرسل نَصْرُنا"[9]

"خداوند متعال می‌فرماید: تا این که رسولان از [ایمان آوردن] قوم‌شان مأیوس شدند، و قوم‌شان [نیز] گمان کردند که قطعا [درباره‌ی وعده های الهی و عذاب حتمی کافران] به رسولان دروغ گفته شده؛ آن هنگام یاری ما به رسولان رسید."

مشاهده می‌شود که با مراجعه به مبیِّن و مفسّر حقیقیِ قرآن، استنباط ظاهری از کلام خدا اصلاح می‌گردد. در این آیه، یأس پیامبران، از تحقق وعده‌ی الهی نیست؛ بلکه ناامید شدن ایشان از ایمان آوردن مردم است. همچنین، تردید مطرح شده در آیه به پیامبران و شکِّ ایشان در تحقق وعده‌ی الهی باز نمی‌گردد؛ بلکه خداوند حال مردمانی را توصیف فرموده که به پیام حق رسولان ایمان نمی‌آوردند و وعده‌های ایشان را مبنی بر عذاب منکران و کافران (انکارکنندگان و پوشانندگان حق و حقیقت)، کِذب و دروغ می‌پنداشتند. در چنین شرایطی خداوند با فرستادن عذابی بر گناهکاران، وعده‌ی خویش را محقق می‌ساخت و به این ترتیب، فرستادگان الهی را یاری می‌فرمود و دیگران می‌یافتند آنچه پیامبران بدیشان می‌گفتند، دروغ نبوده است.

نتیجه‌گیری:

در صورت عدم مراجعه به مفسّران و تبیین کنندگان حقیقی قرآن – پیامبر خدا و دوازده هدایت‌گر پس از ایشان – احتمال خطا و اشتباه در معنی و مفهوم آیات قرآن بسیار زیاد است. در مورد شبهه‌ی مورد بحث نیز مشاهده شد که با مراجعه به کلام مبیِّن قرآن

اولا: پیامبران از تحقق وعده ی الهی مأیوس نشده بودند؛ بلکه ایشان از ایمان آوردن مردم ناامید گشته بودند.

ثانیا: پیامبران در تحقق وعده‌ی الهی دچار شک و تردید نشده بودند؛ بلکه این مردم بودند که گمان می‌کردند وعده‌ی پیامبران مبنی بر عذاب الهی برای منکران و کافران، دروغ و باطل است.

کتاب‌شناسی:

قرآن کریم.

ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، ج 1. تهران: نشر جهان، 1378 ق.

بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیرالقرآن، ج 3. تهران: انتشارات بنیاد بعثت، 1416 ق.

بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، ج 3. تهران: انتشارات صدر، چاپ ششم، 1366 ش.

حر عاملى، محمد. وسایل الشیعه، ج 27. قم: مؤسسة آل البیت، 1409 ق‏.

قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب، ج 6. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368 ش.

كلینى، محمد. الكافی، ج 1. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1365 ش‏.

• < قبلی
• بعدی >