آیا پیامبر اسلام، بی سواد بودند؟

‌‌‌‌‌   

نویسنده: مسعود بسیطی

صورت مسئله: آیا با استناد به آیات 157 و 158 سوره اعراف، به این نتیجه می رسیم که: حضرت محمد(ص) بی سواد بوده اند؟

چکیده: خیر. واژه ی اُمّی در آیات مذکور، به معنی فرد بی سواد نیست. پیامبر اسلام نه تنها بیسواد نبودند، بلکه به 72 زبان صحبت می کردند و می نوشتند.

شرح مسئله:

گروهی بدون توجه به کلام خدا در قرآن کریم که می فرماید: «فَسۡـَٔلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ إِن كُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ»[1] یعنی: هر آنچه را که بدان علم ندارید، از اهل ذکر (اهل بیت پیامبر) بپرسید، بدون مراجعه به اهل ذکر و تبیین کنندگان وحی و حتی بدون مراجعه به منابع اصیل ادبیات عرب، صرفا از روی ظاهر آیات قرآن، پیامبر را فردی بی سواد و اُمّی معرفی می کنند. در پاسخ به این شبهه به اختصار دو پاسخ نقضی و حلی ارائه می گردد.

پاسخ نقضی:

چگونه ممکن است کسی که جانشین خدا بر روی زمین است، معدن علم خداست، برای هدایت و راهنماییِ همه ی مردم از بزرگترین دانشمندان تا افراد عامی فرستاده شده، عالِم‌ترین فرد کل خلقت است، بی سواد بوده و توان خواندن و نوشتن نداشته باشد؟!

پاسخ حلّی:

می دانیم پیامبر در شهر مکه به دنیا آمدند. یکی از اسامی شهر مکه «اُمّ القُری» به معنای مادر آبادی‌‌‌‌ها است. خداوند هم در قرآن کریم برای معرفی شهر مکه، از این اسم استفاده فرموده: «لِتُنذِرَ أُمَّ ٱلۡقُرَىٰ وَمَنۡ حَوۡلَهَاۚ»[2]. لذا به متولدین و اهالی شهر مکه «اُمّی» گفته می شود. مانند اهالی شهر کاشان که به آنها کاشی گفته می شود. پس به عکس آنچه به غلط در میان عوام مشهور شده کلمه ی اُمّی الزاما به معنای فرد بی سواد نیست.

اما چرا به مکه، اُمّ القُری گفته می شود؟

-   اول اینکه به اعتقاد ما مسلمان‌‌‌‌ها وقتی خداوند کره زمین را آفرید، ابتدا همه‌‌‌‌‌ی خشکی‌‌‌‌ها زیر آب قرار گرفتند. پس از آن اولین منطقه ای که از آب بیرون آمد، خانه ی خدا کعبه و شهر مکه بود. بعد از آن مابقیِ خشکی‌‌‌‌ها هم نمایان شدند. دروازه ی شهر علم پیامبر، حضرت علی ^{علیه السلام} می فرمایند: به همین دلیل که اول مکه از آب بیرون آمد و به دنبالش بقیه‌‌‌‌‌ی خشکی‌ها، به مکه، «اُمّ القُری» ‌‌‌‌‌می‌گفتند.[3]

-    دلیل دوم اینکه شهر مکه نسبت به آبادی‌های اطراف، مرکزیت و اهمیت خاصی داشته؛ همچنین به دلیل وجود کعبه در آن، مورد توجه ویژه ای بوده. به همین دلیل به آن شهر، لقب مادر آبادی‌‌‌‌ها یا «اُمّ القُری» داده شد.‌‌‌‌‌

بنابراین، پیامبراکرم که متولد شهر مکه یعنی «اُم القُری» بود، رسولِ «امّی» یعنی فرستاده‌ای از شهر مکه خوانده شده‌اند. لذا اُمّی در این جا به معنی فرد بی سواد نیست.

نکته ی بعد اینکه درست است که پیام آو رحمت نزد هیچ بشری آموزشی برای خواندن و نوشتن نگرفتند، اما به فرموده ی امام جواد ^{علیه السلام}، پیامبر به 72 زبان صحبت می کردند و می نوشتند.[4]

پس فرق است میان یک بی سواد که اصلا قدرت خواندن و نوشتن ندارد با فردی که عالم به همه ی علوم است اما هیچگاه درنزد یک معلم بشری درس نخوانده است.

نگارمن که به مکتب نرفت و خط ننوشت    به غمزه مسئله آموز صد معلم شد

[1]سوره نحل، آیه 43.

[2]یعنی: تا اهل مكّه و هر كس را كه پيرامون آن است، هشدار دهى: سوره انعام، آیه 92 و سوره شوری، آیه 7.

[3]بحارالانوار، ج 96، ص 79.

[4]علل الشرایع، ج 1، ص 124.

• بعدی >