آیا پیامبران به وعده‌ی الهی شک داشتند و آن را دروغ می‌پنداشتند؟!

 

نویسنده: هادی عسگری (کارشناس ارشد مهندسی مواد ؛  این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

استاد راهنما: مسعود بسیطی (کارشناس علوم تربیتی و ادیان و فرق ؛  این آدرس پست الکترونیک توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید )

 

 

صورت مسئله:

آیا با استناد به این آیه از قرآن که می‌فرماید: «حَتَّى إِذَا اسْتَیأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا ...»[1] به این نتیجه می‌رسیم که: رسولان الهی از محقق شدن وعده‌ی الهی مأیوس شدند و گمان کردند خداوند بدیشان وعده‌ی کذب داده است؟! 

 

پاسخ اجمالی:

با مراجعه به مفسّران و تبیین کنندگان حقیقیِ قرآن - رسول خدا و دوازده هدایت‌گر پس از ایشان - در می‌یابیم موضوع مطرح شده در آیه‌ی مورد بحث، اشتباه برداشت شده است. بنا بر سخن مبیِّن و مفسّر حقیقی قرآن، معنای آیه چنین استآیه چنین است: «]پیامبران مردم را به ایمان آوردن به خداوند یکتا فرا خواندند اما مردم نپذیرفتند و حقیقت را منکر شدند[ تا جایی که رسولان الهی [از ایمان آوردن مردم] مأیوس گشتند و ]مردم[ گمان کردند که ]وعده‌ی پیامبران[ دروغ است؛ آن‌ هنگام یاری و نصرت ما به ایشان ]رسولان[ رسید».

 

شرح مساله:

برخی معتقدند که رسولان الهی نیز همچون مردم عادی دچار شرک و گناه‌ می‌شدند. این عده در اثبات ادعای خود به آیاتی از قرآن کریم همچون آیه‌ی زیر استناد می‌کنند که می‌فرماید:

"حَتَّى إِذَا اسْتَیأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا‏"[2]

]پیامبران مردم را بر ایمان به خداوند یکتا فرا خواندند[ تا جایی که رسولان الهی مأیوس گشتند و گمان کردند که وعده‌ی یاری الهی کذب بوده است؛ آنگاه، یاری ما به ایشان رسید.

 

پاسخ تفصیلی:

بهترین راه برای درک هر پیام، مراجعه به گوینده‌ی پیام و یا افرادی است که مورد تایید وی هستند. قرآن هم از این امر مستثنی نیست. خصوصا اینکه کلام خدا به صورت ایجاز و به اختصار بیان شده و معنای ظاهری آیات، لزوما نشان دهنده‌ی مقصود حقیقی خدا نیست.[3]  از این رو خداوند متعال، علم قرآن و تفسیر و تبیین آن را به رسول خاتم و دوازده جانشین پس از او عطا فرموده و مردمان را برای فهم کلامش به این تبیین کنندگان ضمانت شده ارجاع داده است.[4]  اگر بدون مراجعه به تبیین کنندگان و مفسران حقیقی قرآن سراغ این کتاب برویم، نه تنها متوجه مقصود اصلی خدا نخواهیم شد؛ بلکه چنان که خدا در قرآن فرموده ممکن است به جای هدایت، دچار گمراهی شویم.[5]

در آیه‌ی مذکور نیز اگر به جای مراجعه به مبیِّن قرآن، بر مبنای درک و سلیقه‌ی شخصی خود، کلام خدا را تفسیر و تأویل نماییم، کاری غیر عاقلانه و غیر علمی انجام داده‌ایم؛ و نتیجه این می‌شود که گمان می‌کنیم پیامبران در پی ایمان نیاوردن اکثریت مردم، نسبت به وعده نصرت و یاری الهی دچار شک و تردید شده و گمان وعده‌ی کذب نسبت به خداوند برده‌اند.

همین شُبهه را مأمون از علی بن موسی الرضا – هشتمین مبیِّن و جانشین پس از رسول خاتم – می‌پرسد. مأمون که به شأن و جایگاه امام رضا واقف است و می‌داند علم قرآن در سینه‌ی حجت خداست خطاب به امام رضا می‌گوید: «ای فرزند رسول خدا؛ مگر نه اینکه می‌گویید پیامبران معصوم هستند؟» امام پاسخ می‌دهند: «بلی»[6] . آنگاه مامون آیاتی از قرآن را که ظاهرا بیان کننده‌ی عدم عصمت پیامبران است قرائت کرده و امام رضا علیه السلام درباره‌ی تک تک آیات تبیین واقعی کلام خدا را بیان کرده و شبهه عدم عصمت هر پیامبر یک به یک برطرف می‌شود.[7] به طوری که در پایان هر مورد مامون به عنوان تحسین امام علیه السلام جملاتی مشابه جمله‌ی زیر بیان می‌کند: «خداوند به تو برکت دهد ای فرزند رسول خدا»[8]. آنگاه مامون آیه‌ی مورد بحث را قرائت می‌کند و از تردید و یأس پیامبران درباره‌ی تحقق وعده‌ی الهی سوال می‌کند. امام رضا علیه السلام به عنوان مفسّر و مبیّن حقیقی قرآن اینچنین پاسخ می‌دهند:

"یقول الله تعالى حَتَّى إِذَا اسْتَیأَسَ الرُّسُلُ من قومهم، و ظن قومهم أن الرسل قَدْ كُذِبُوا، جاءَ الرسل نَصْرُنا"[9]

"خداوند متعال می‌فرماید: تا این که رسولان از [ایمان آوردن] قوم‌شان مأیوس شدند، و قوم‌شان [نیز] گمان کردند که قطعا [درباره‌ی وعده های الهی و عذاب حتمی کافران] به رسولان دروغ گفته شده؛ آن هنگام یاری ما به رسولان رسید."

 

مشاهده می‌شود که با مراجعه به مبیِّن و مفسّر حقیقیِ قرآن، استنباط ظاهری از کلام خدا اصلاح می‌گردد. در این آیه، یأس پیامبران، از تحقق وعده‌ی الهی نیست؛ بلکه ناامید شدن ایشان از ایمان آوردن مردم است. همچنین، تردید مطرح شده در آیه به پیامبران و شکِّ ایشان در تحقق وعده‌ی الهی باز نمی‌گردد؛ بلکه خداوند حال مردمانی را توصیف فرموده که به پیام حق رسولان ایمان نمی‌آوردند و وعده‌های ایشان را مبنی بر عذاب منکران و کافران (انکارکنندگان و پوشانندگان حق و حقیقت)، کِذب و دروغ می‌پنداشتند. در چنین شرایطی خداوند با فرستادن عذابی بر گناهکاران، وعده‌ی خویش را محقق می‌ساخت و به این ترتیب، فرستادگان الهی را یاری می‌فرمود و دیگران می‌یافتند آنچه پیامبران بدیشان می‌گفتند، دروغ نبوده است.

 

نتیجه‌گیری:

در صورت عدم مراجعه به مفسّران و تبیین کنندگان حقیقی قرآن – پیامبر خدا و دوازده هدایت‌گر پس از ایشان – احتمال خطا و اشتباه در معنی و مفهوم آیات قرآن بسیار زیاد است. در مورد شبهه‌ی مورد بحث نیز مشاهده شد که با مراجعه به کلام مبیِّن قرآن

اولا: پیامبران از تحقق وعده ی الهی مأیوس نشده بودند؛ بلکه ایشان از ایمان آوردن مردم ناامید گشته بودند.

ثانیا: پیامبران در تحقق وعده‌ی الهی دچار شک و تردید نشده بودند؛ بلکه این مردم بودند که گمان می‌کردند وعده‌ی پیامبران مبنی بر عذاب الهی برای منکران و کافران، دروغ و باطل است.

www.mohammadivu.org.MOHR 

کتاب‌شناسی:

قرآن کریم.

ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، ج 1. تهران: نشر جهان، 1378 ق.

بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیرالقرآن، ج 3. تهران: انتشارات بنیاد بعثت، 1416 ق.

بروجردی، سید محمد ابراهیم، تفسیر جامع، ج 3. تهران: انتشارات صدر، چاپ ششم، 1366 ش.

حر عاملى، محمد. وسایل الشیعه، ج 27. قم: مؤسسة آل البیت، 1409 ق‏.

قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب، ج 6. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368 ش.

كلینى، محمد. الكافی، ج 1. تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1365 ش‏.



[1]- قرآن کریم، سوره‌ی یوسف، آیه‌ی 110.

[2]- همان.

[3]- خداوند می‌فرماید این قرآن دارای آیات محکم و متشابه است که فقط خدا و راسخون علم تاویل آن را می‌دانند (هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیكَ الْكِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ زَیغٌ فَیتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ: سوره آل عمران، آیه 5). ؛ بسیاری از آیات قرآن نیز به صورت مجمل بیان شده تا مردم برای فهم آن به مبیِّن قرآن مراجعه کنند. به عنوان نمونه امام صادق علیه السلام فرموده‌اند: "دستور اقامه نماز بر پیامبر (ص) نازل شد؛ ولى خداوند این مطلب را که سه یا چهار ركعت بخوانند (كیفیت اقامه آن) بیان نکرد، تا اینكه پیامبر خود این فرمان را براى مردم تشریح كرد": اصول کافی، ج 1، ص 286 و 287.

[4]- علاقمندان به موضوع مبیِّن حقیقی قرآن می‌توانند به درسنامه «تبیین قرآن » در بخش درس‌نامه‌های سایت محمد (ص) و همچنین «راه بهره مندی از هدایت قرآن» در بخش آثار و مقالات مراجعه نمایند.

[5]- "یُضِلُّ بِهِ كَثِیراً وَیهْدِی بِهِ كَثِیراً" یعنی: (خداوند) بسیاری را با آن (قرآن) گمراه و بسیاری را هدایت می‌کند: قرآن کریم، سوره بقره، آیه 26. ؛ مبیِّن قرآن - امام صادق علیه السلام - در توضیح این آیه فرموده آنانی که گمراه می‌شوند کسانی هستند که قرآن و تأویل آن را از مبیِّن قرآن نگرفته‌اند؛ از این رو معنای حقیقی کلام خدا را متوجه نشدند و خود و دیگران را به گمراهی کشیدند: وسائل الشیعه، ج 27، ح 33593، ص 201.

[6]- "... فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَیسَ مِنْ قَوْلِكَ أَنَّ الْأَنْبِیاءَ مَعْصُومُونَ قَالَ بَلَى ...‏": عیون اخبار الرضا، ج 1، باب 15، ح 1، ص 195.

[7]- همان، ص 195 الی 200.

[8]- "بَارَكَ اللَّهُ فِیكَ یا ابْنَ رَسُولِ اللَّه‏": عیون اخبار الرضا، ج 1، باب 15، ح 1، ص 200، "قَالَ الْمَأْمُونُ جَزَاكَ اللَّهُ عَنْ أَنْبِیائِهِ خَیراً یا أَبَا الْحَسَن‏": همان، ص 199، " قَالَ الْمَأْمُونُ بَارَكَ اللَّهُ فِیكَ یا أَبَا الْحَسَن‏": همان، ص 198، " فَقَالَ الْمَأْمُونُ أَشْهَدُ أَنَّكَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ ص حَقّاً": همان، ص 197 و ... .

[9]- عیون اخبار الرضا، ج 1، ح 1، ص 201؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 217، ح 5422؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج 6، ص 401.